Kołdra obciążeniowa – jak działa? Kiedy warto ją kupić?

Czym jest kołdra obciążeniowa (sensoryczna)?

Kołdra obciążeniowa (nazywana także kołdrą sensoryczną) ma wagę od 1 do nawet 13 kilogramów i jej zadaniem jest wywieranie nacisku na nasze ciało, w celu jego relaksacji i uspokojenia. W założeniu ma imitować to technikę terapeutyczną, nazywaną stymulacją czucia głębokiego (deep pressure stimulation – w skrócie DPS). Technika ta jest wykorzystywana w wielu terapiach sensorycznych, np. u dzieci cierpiących na ADHD, u osób ze spektrum autyzmu i w wielu innych zaburzeniach.

Jak działa kołdra obciążeniowa?

Kołdra obciążeniowa oddziałuje na czucie głębokie, czyli inaczej – propriocepcję. Jest to zmysł pozwalający człowiekowi na orientację położenia części własnego ciała. Zaburzenia tego zmysłu powodują wiele problemów, m.in. z czynnościami umysłowymi, z dystrybucją napięcia mięśniowego, z koordynacją. Terapia stymulowania czucia głębokiego, czyli wspomniane DPS, ma na celu wywołanie charakterystycznego nacisku na ciało, aby przez to wpłynąć na autonomiczny układ nerwowy. Wówczas następuje przełączenie się ze współczulnego układu nerwowego (jest on odpowiedzialny za aktywność organizmu) na przywspółczulny (ten jest odpowiedzialny za odpoczynek organizmu) i tym sposobem dochodzi do wyciszenia i relaksacji ciała. Na takiej samej zasadzie działają – w założeniu – kołdry obciążeniowe.

Kołdra obciążeniowa wywiera dodatkowy ciężar na ciało, co ma naśladować techniki terapeutyczne stymulujące propriocepcję. Powoduje to reakcję układu nerwowego. W efekcie poziom neuroprzekaźników ulega regulacja, a to z kolei jest ważne dla prawidłowego przebiegu procesów przetwarzania sensorycznego. Ponadto obserwuje się poprawę samopoczucia czy złagodzenie różnych dolegliwości bólowych. Wiele osób docenia poprawę jakości snu, a także lepszą koncentrację w ciągu dnia.

Należy jednak pamiętać, że w przypadku zaburzeń sensorycznych kołdra obciążeniowa nie powinna być jedynym elementem terapii, a jedynie ją wspomagać. Jej działanie wykorzystywane jest dodatkowo. Ponadto zastosowanie kołdry obciążeniowej oraz jej dobór, powinno być skonsultowane z terapeutą.

Kołdra obciążeniowa – na co pomaga?

Kołdry obciążeniowe mają szeroki zakres zastosowania. Przede wszystkim poleca się je jako jedno ze standardowych narzędzi terapii sensorycznej u dzieci:

• ze spektrum autyzmu,

• z ADHD,

• z zaburzeniami integracji sensorycznej.

Współczulny układ nerwowy w powyższych sytuacjach jest często nadmiernie zmobilizowany do pracy. W konsekwencji dziecko ma problem w relaksacji, wyciszeniu i spaniu. Jednak kołdry sensoryczne nie są przeznaczone wyłącznie dla dzieci – w ostatnich latach zyskały zastosowanie także u osób dorosłych, zmagających się np. z:

• zaburzeniami lękowymi,

• depresją,

• zaburzeniami snu,

• stresem,

• nadmiernym napięciem,

• zespołem Aspergera.

W tych przypadkach mechanizm jest podobny – np. wzmożony lęk powoduje nadmierne pobudzenie organizmu, co znacznie utrudnia wyciszenie, relaksację i rozluźnienie, a w konsekwencji spokojny sen. Delikatny nacisk wywierany przez kołdrę obciążeniową na ciało, ma dać wrażenie otulenia, bezpieczeństwa i tym samym pomaga się zrelaksować. Wg najnowszych badań takie działanie rzeczywiście występuje – dowiedziono, że pod wpływem mocnego nacisku zmniejsza się pobudliwość układu autonomicznego, zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych, co redukuje lęk i objawy pobudzenia psychoruchowego. Ponadto zwalnia wyraźnie tętno i słabną reakcje somatyczne.

Jak kołdra obciążeniowa wpływa na sen? Problemy badawcze

Wiele osób zastanawia się, czy zakup kołdry obciążeniowej rozwiąże problem bezsenności? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Z pewnością kołdra nie wyleczy bezsenności, ale może istotnie pomóc w terapii. Naukowcy są bowiem podzieleni w tym temacie. Ponadto brakuje badań nad skutecznością kołdry obciążeniowej w leczeniu zaburzeń snu, co wynika z trudności ich wykonania, gdyż waga kołdry obciążeniowej jest charakterystyczna, co jest ważną przeszkodzą dla randomizowanych badań kontrolnych (polegają one na zbadaniu danego zjawiska w sytuacji, gdy uczestnicy nie wiedzą, czy otrzymali dany przedmiot/lek, czy placebo). A tylko tego typu badania pozwalają na uzyskanie obiektywnej oceny. Kołdra obciążeniowa ma bardzo charakterystyczną wagę i wygląd, więc uczestnicy badania szybko poznaliby, że ją otrzymali, co z pewnością wpłynęłoby na wyniki końcowe.

Do tej pory udało się przeprowadzić kilka badań, jednak nie pozwalają one na jednoznaczną ocenę tego, jaki jest w rzeczywistości wpływ kołdry obciążeniowej na zaburzenia snu. Przeprowadzono np. badanie w 2014 roku, podczas którego nie wykazano, aby dzieci z autyzmem czy ich rodzice zasypiali szybciej, spali lepiej i dłużej podczas korzystania z kołdry sensorycznej. Inne badanie natomiast wykazało odwrotne wyniki – uczestnicy zauważyli pozytywny wpływ kołdry obciążeniowej na sen dzieci cierpiących na ADHD. Dzieci biorące udział w badaniu miały lepszą jakość snu, mniej przebudzeń w ciągu nocy i szybciej udało się je uśpić. Jeśli chodzi natomiast o badania na osobach dorosłych i problem bezsenności, przeprowadzono badanie w 2020 roku, w którym wykazano, że kołdra obciążeniowa znacznie zmniejsza objawy bezsenności u osób, które cierpią na:

• zaburzenia depresyjne,

• zaburzenia lękowe,

• chorobę afektywna dwubiegunową (ChAD),

• ADHD.

Uczestnicy tego badania spali lepiej i zauważyli także poprawę funkcjonowania w ciągu dnia.

Jak jednak wspomniałam wyżej, na razie przeprowadzono zbyt małą liczbę badań wysokiej jakości, aby móc jednoznacznie twierdzić o pozytywnym wpływie kołdry obciążeniowej na sen. Do roku 2020. wykonano zaledwie 8 badań na ten temat. Wykazano w nich duży potencjał, jeśli chodzi o łagodzenie objawów stresu czy zaburzeń lękowych, jednakże jeśli chodzi o wpływ na sen, wyniki są niejednoznaczne. Istnieją natomiast liczne dowody tzw. anegdotyczne, czyli wiele osób zarzeka się, że kołdra obciążeniowa pomogła im wyleczyć bezsenność (można przeczytać takie opinie na licznych forach i grupach na Facebooku).

Kołdra obciążeniowa nie tylko do spania! Możliwości zastosowania

Kołdrę obciążeniową można wykorzystać nie tylko do spania – ma ona szerokie zastosowanie terapeutyczne podczas różnych ćwiczeń. Przykładem jest:

• Zabawa w naleśnik – owijamy dziecko w kołderkę, a następnie dodajemy docisk – np. piłką. Docisk aplikujemy oczywiście tak, aby dziecko go akceptowało. Ćwiczenie jest nakierowane na wykonywanie docisków na okolice stawów barkowych, kolanowych i biodrowych.

• Układanie kołderki na kolanach – takie ćwiczenie można wykonać np. podczas siedzenia przy stoliku. Ciężar działa stymulująco na proprioreceptory.

• Element toru przeszkód – kołdra obciążeniowa może być wykorzystywana do zbudowania toru przeszkód dla dziecka – wówczas gdy dziecko próbuje wchodzić na kołderkę, terapeuta/rodzic może ją wtedy przytrzymywać i dodatkowo dociskać ciało dziecka od góry.

Kołdra obciążeniowa – przeciwwskazania

Nie każdy może skorzystać z kołdry obciążeniowej – istnieją pewne przeciwwskazania. Stosowanie kołdry obciążeniowej może bowiem stanowić zagrożenie dla niektórych grup osób. Producenci np. nie zalecają jej dla dzieci przed ukończeniem 2. roku życia, co wiąże się z ryzykiem śmierci łóżeczkowej (podczas snu lub zabawy może dojść do uduszenia). Ponadto jeśli chcemy kupić kołdrę obciążeniową dla małego dziecka, ale które ukończyło 2. rok życia (lub ważącego mniej niż 22 kilogramy), warto decyzję najpierw skonsultować z pediatrą lub terapeutą zajmującym się leczeniem zaburzeń SI (integracji sensorycznej). Dodatkowo dzieci powinny używać takiej kołdry tylko pod okiem osoby dorosłej.

Istnieje ponadto szereg innych przeciwwskazań – kołdry obciążeniowej nie powinny stosować osoby, które cierpią na:

• astmę,

• łamliwość kości,

• obturacyjny bezdech śródsenny,

• osteoporozę.

W przypadku zaburzeń układu oddechowego, zastosowanie kołdry obciążeniowej może powodować dodatkowe trudności w oddychaniu i potęgować ciężkie objawy, natomiast w przypadku np. zaburzeń układu kostno-stawowego, nacisk na ciało może osłabiać strukturę kości i stawów, przez co pogłębią się patologiczne stany.

Kołdry obciążeniowej nie powinny także stosować osoby cierpiące na klaustrofobię, gdyż duży nacisk na ciało może być przytłaczający i pogłębi lęk, zamiast relaksować. Dodatkowo kołdra obciążeniowa nie powinna być używana przez osoby cierpiące na:

• problemy dermatologiczne (w tym alergie),

• niskie ciśnienie tętnicze,

• problemy układu krążenia,

• epilepsję.

Kołdra obciążeniowa – jaką wybrać, jeśli zdecydujemy się na zakup?

Jeśli zdecydujesz się na zakup kołdry obciążeniowej, bardzo ważny jest odpowiedni dobór produktu pod kątem wagi. Waga kołdry sensorycznej przede wszystkim nie może być zbyt duża – wówczas będzie stwarzać zagrożenie. Zaleca się, aby waga wynosiła 5-10% masy ciała użytkownika.

Istotny jest też materiał, z jakiego kołdra jest uszyta. Ważne, aby produkt był wykonany z naturalnych materiałów, np. jedwab, bawełna czy bambus, gdyż materiały te zapewniają dobrą wentylację oraz są hipoalergiczne. Barwa z kolei powinna być jednolita – aby uniknąć dodatkowe bodźca pobudzającego (jest to ważne u osób z nadwrażliwością wzrokową).

Zwróć uwagę także na wypełnienie kołdry. Najbardziej polecane są wypełnienia w formie szklanych kulek lub szklanego granulatu. Mają one właściwości hipoalergiczne i nadają się do prania. Sprawiają ponadto, że podczas poruszania się pod kołdrą, wydobywa się charakterystyczny dźwięk – producenci zapewniają, że on również daje efekt terapeutyczny. Należy natomiast unikać wypełnienia z gryki i pestek wiśni – te są trudne w utrzymaniu, są też podatne na pleśń, wilgoć i roztocza – mogą zatem wywoływać np. reakcje alergiczne. Ponadto takich kołder nie można prać, co jest kolejnym minusem.

Na co jeszcze zwrócić uwagę, kupując kołdrę obciążeniową? Przede wszystkim sprawdź czy kołdra:

• jest zarejestrowana jako wyrób medyczny,

• posiada certyfikaty jakości, np. OEKO-TEX,

• nadaje się do prania w pralce,

• posiada wzmocnienia wewnątrz produktu,

• posiada gwarancję jakości.

Ile kosztuje kołdra obciążeniowa?

Kołdra obciążeniowa to spory wydatek. Na rynku są co prawda dostępne kołdry obciążeniowe w cenie 100-200 zł, jednak z reguły takie produkty są wątpliwej jakości. Dobra kołdra sensoryczna, która spełnia normy, posiada certyfikaty i ma dobrej jakości wypełnienie, będzie kosztować minimum 200 zł (ale są też produkty w cenie 700 zł). Cena zależy przede wszystkim o wielkości oraz od zastosowanej wagi. Kołderki dla dzieci będą z tego powodu o wiele tańsze niż dla osób dorosłych. Na cenę wpływa też zastosowany materiał.

Czy warto kupić kołdrę obciążeniową?

Mimo że brakuje jednoznacznych danych naukowych na temat zdrowotnego wpływu kołdry sensorycznej na sen, warto kupić kołdrę obciążeniową z innych powodów, które zostały udowodnione, czyli w sytuacji, gdy cierpimy na:

• zaburzenia lękowe,

• depresję,

• ADHD,

• zaburzenia ze spektrum autyzmu,

ponieważ kołdra obciążeniowa pomaga organizmowi się wyciszyć i zrelaksować – a to może pośrednio pomóc również w zasypianiu. Pamiętajcie jednak, że kołdra obciążeniowa nie jest cudownym lekarstwem i nie będzie korzystnie działać na każdego. Jeśli np. chodzi o bezsenność, istnieją inne rozwiązania o potwierdzonej naukowo skuteczności – np. lepsza higiena snu. Warto zmienić nawyki przed pójściem spać i wprowadzić kilka zmian w stylu życia. Jeśli natomiast problemy ze snem mają podłoże psychiczne, najskuteczniejsza będzie pomoc psychoterapeuty lub psychiatry. Pomoc ta jest szczególnie konieczna, gdy zaburzenia snu się nasilają lub utrzymują. Obecnie najskuteczniejsza jest terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu bezsenności.

Co zamiast kołdry obciążeniowej?

W niektórych sytuacjach alternatywą dla kołdry obciążeniowej może być wykorzystywanie obciążników na stawy – stosuje się wówczas ciężarki w postaci mankietów zapinanych na rzepy i mocuje wokół połączeń kości. Mankiety zakłada się na kilkanaście minut w ciągu dnia. Innym rozwiązaniem jest wykorzystanie kamizelki dociążającej – to specjalna odzież o odpowiednim ciężarze. Zakładanie jej podczas aktywności w dzień może stymulować receptory czucia głębokiego.

To, jaką formę terapeutyczną wybierzesz, powinno być podyktowane zdaniem terapeuty, który oceni, co będzie najlepiej oddziaływać w Twoim przypadku – lub Twojego dziecka.

Bibliografia

• Hvolby A., Associations of sleep disturbance with ADHD: implications for treatment, „Atten Defic Hyperact Disord.” 2015, nr 7, s. 1-18.

• Ekholm B., Spulber S., Adler M., A randomized controlled study of weighted chain blankets for insomnia in psychiatric disorders, „J Clin Sleep Med.” 2020, nr 16, s. 1567-1577.

• Gee B. M., Lloyd K., Sutton J., McOmber T., Weighted blankets and sleep quality in children with autism spectrum disorders: A single-subject design, „Children (Basel)” 2020, nr 8, s. 10.