Nadciśnienie tętnicze wtórne - przyczyny, objawy, leczenie

Nadciśnienie tętnicze wtórne

Nadciśnienie tętnicze wtórne (inaczej objawowe) ma swoją przyczynę w innym schorzeniu, na które cierpi nasz organizm. Wysokie ciśnienie krwi jest w tej sytuacji objawem innego stanu chorobowego, zatem jego leczenie powinno skupiać się na terapii źródła problemu, czyli choroby, która spowodowała problemy z ciśnieniem.

Czym jest nadciśnienie tętnicze wtórne?

Nadciśnienie wtórne (nadciśnienie objawowe) to wynik toczącej się w organizmie choroby. Może być również efektem stosowania niektórych leków przyjmowanych przez pacjenta. Do jego rozwoju dochodzi zwykle przed 20. rokiem życia lub po 50. roku życia. Tego rodzaju nadciśnienie jest bardzo oporne na wiele leków, dlatego konieczne jest holistyczne podejście w terapii.

Nadciśnienie wtórne często obserwuje się u chorych, które wcześniej nie miały problemów ze zbyt wysokim ciśnieniem. Na takie nadciśnienie cierpi 5-10 proc. chorych pacjentów z nadciśnieniem. Zdecydowanie więcej osób zapada na nadciśnienie tętnicze pierwotne (od 90 do 95 proc.). W przypadku nadciśnienia pierwotnego obserwuje się trwałe podwyższenie ciśnienia tętniczego bez przyczyny o podłożu genetycznym czy środowiskowym. W pozostałych przypadkach diagnozuje się nadciśnienie wtórne.

Nadciśnienie wtórne diagnozowane jest wtedy, gdy ciśnienie skurczowe wynosi 140 mm Hg i więcej, a ciśnienie rozkurczowej 90 mm Hg lub więcej.

W przypadku nadciśnienia pierwotnego obserwuje się trwałe podwyższenie ciśnienia bez przyczyny o podłożu genetycznym czy środowiskowym. W pozostałych przypadkach diagnozuje się nadciśnienie wtórne.

Nadciśnienie tętnicze wtórne - objawy

Objawy choroby to:

  • zaburzenia rytmu serca,
  • rozwój nadciśnienia tętniczego złośliwego,
  • szybko postępujący rozwój nadciśnienia lub coraz słabsza jego kontrola,
  • często ciężki przebieg,
  • powiększenie jam serca,
  • zmiany na dnie oka,
  • niewydolność nerek,
  • znaczny wzrost ciśnienia tętniczego, w tym tzw. przełomy nadciśnieniowe,
  • przerost mięśnia lewej komory serca.
Jednym z objawów jest także występowanie powikłań narządowych. Podejrzenie nadciśnienia wtórnego może również powstać, gdy występuje duża oporność na leczenie hipotensyjne.

Nadciśnienie tętnicze wtórne - przyczyny

Diagnoza wtórnej postaci nadciśnienia ma istotne znaczenie, gdyż usunięcie przyczyny jest niezbędne do normalizacji ciśnienia i obniżenia ryzyka przedwczesnego zgonu z powodu sercowo-naczyniowego. Przyczyn wtórnego nadciśnienia jest wiele, a można je podzielić na częste i rzadkie oraz zewnętrzne i wewnętrzne. Rozpoznanie przyczyny bazuje na obserwowaniu, jak rozwijają się objawy.

Częste i rzadkie przyczyny

Za częstą przyczynę nadciśnienia tętniczego wtórnego uznaje się chorobę miąższu nerek (ostre i przewlekłe zapalenie kłębuszków nerkowych, nefropatia cukrzycowa, torbielowatość nerek, ubytek miąższu nerek, wodonercze, uszkodzenie nerek w chorobach tkanki łącznej, zwężenie tętnicy nerkowej, upośledzenie przepływu tętnic nerkowych). Inną przyczyna może być bezdech senny, pierwotny hiperaldosteronizm, ciąża, przyjmowanie niektórych leków - niesteroidowych leków przeciwzapalncych, tabletek antykoncepcyjnych czy glikokortykoidów.

Za rzadkie przyczyny uznaje się m.in. nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, akromegalię, występowanie guza chromochłonnego, zespół Cushinga, zespół Guillaina-Barrégo, guzy produkujące reninę, przetoki tętniczo-żylne, anemia, przerost nadnerczy, zwężenie cieśni aorty, prorfiria, zatrucie ołowiem.

Przyczyny egzogenne i endogenne

Występują także przyczyny egzogenne (zewnętrzne) i endogenne (wewnętrzne). Wśród przyczyn zewnętrznych (egzogennych) wyróżnia się głównie przyjmowanie niektórych leków czy narkotyków (sterdyu, tabletki antykoncepcyjne, NLPZ, efedryna, kokaina, amfetamina, alkohol, erytropoetyna, sympartkomimetyki, cyklosporyna). Natomiast przyczynami endogennymi mogą być: choroby nerek, choroby tarczycy, choroby prztarczyc, bezdech senny, koarktacja aorty, hiperaldosreronizm, nadciśnienie naczyniowo-nerkowe, choroba Cushinga.

Nadciśnienie tętnicze - choroby wywołujące

Wśród najczęstszych przyczyn nadciśnienia wtórnego wymienia się przede wszystkim różne choroby i anomalie rozwojowe naczyń tętniczych, które dostarczają nerkom krew. Wskutek niedokrwienia tego narządu dochodzi do szeregu biochemicznych mechanizmów, które w efekcie powodują m.in. zwiększone ciśnienie krwi. Inne choroby wywołujące nadciśnienie wtórne to np. zaburzenia gruczołów dokrewnych, zaburzenia hormonalne, guzy mózgu, urazy mózgu, stany zapalne mózgu i opon mózgowych, zatrucie ołowiem. Jak rozpoznać przyczynę, czyli co może powodować nadciśnienie wtórne? Wiele zależy od tego, jakie objawy występują u danego pacjenta. Poniżej przedstawiamy kilka cech charakterystycznych.
  • Jeśli nadciśnienie jest oporne, pacjent ma dodatkowo cukrzycę i cierpi na bezdech senny, powodem może być pierwotny hiperaldosteronizm, czyli zespół Conna. Podczas tej choroby dochodzi do nadmiernego wydzielania aldosteronu, czego efektem jest wzrost ciśnienia, przerost oraz włóknienie mięśni gładkich oraz naczyń serca. Aldosteron działa również działanie prozapalne i przeciwzakrzepowe.
  • Jeśli nadciśnienie jest bardzo oporne w leczeniu, może sugerować zwężenie tętnic nerkowych. Zwykle podejrzewa się je u osób w podeszłym wieku. Polega na upośledzeniu ukrwienia nerki przez zwężenie tętnicy, czego konsekwencją jest pobudzenie układu renina-angiotensyna. Objawem towarzyszącym może być miażdżyca, zaawansowane zmiany (rozsiane) naczyniowe, epizody obrzęku płuc, zwiększony poziom potasu lub kreatyniny po wdrożeniu terapii ACEI lub sartanem, występowanie szmerów naczyniowych nad jamą brzuszną. Taką dolegliwość można także podejrzewać u chorych, którzy mają niewyjaśnioną niewydolność nerek, z nowo powstałą azotemią lub u których występuje hipokaliemia.
  • Jeśli chory ma wysokie wartości ciśnienia w nocy i nie dochodzi do spadku nocnego ciśnienia, powodem może być obturacyjny bezdech senny. Objawem nocnym jest np. głośne chrapanie (i nieregularne), wybudzenia w nocy, brak tchu, dławienie się, pobudzenie ruchowe, nykturia, refluks żołądkowo-przełykowy, potliwość lub suchość śluzówek jamy ustnej po obudzeniu się. W dzień natomiast pacjent odczuwa nadmierną senność, częste poranne bóle głowy, przewlekłe zmęczenie, obniżenie koncentracji i libido, depresję, zaburzenia metaboliczne, zaburzenia poznawcze.
  • Jeśli u pacjenta występuje skłonność do siniaków i rozstępów, osłabienie mięśniowe, a u kobiet hiperandrogenizm lub zaburzenia miesiączkowania, może to wskazywać na zespół Cushinga. Dodatkowym objawem jest otyłość centralna, zaburzenia gospodarki węglowodanowej, a także objawy związane z nadmierną aktywność układu współczulnego (bóle głowy, wilgotna skóra).
  • Jeśli pacjent ma napadowe zwyżki ciśnienia, można podejrzewać guz chromochłonny, czyli Pheochromocytomę.
  • U osób młodych stwierdza się dość często koarktację aorty, która charakteryzuje się występowaniem bólu głowy, krwawień z nosa, chromań przestankowych, osłabieniem tętna.

Jak rozpoznać nadciśnienie wtórne?

W diagnostyce nadciśnienia istotna jest obserwacja objawów - dopiero na tej podstawie lekarz może skierować chorego pacjenta na badania dodatkowe lub wdrożyć leczenie. Istotne są pomiary ciśnienia oraz badania krwi, moczu czy badania obrazowe.

Wtórne nadciśnienie tętnicze - leczenie

Leczenie nadciśnienia tętniczego wtórnego jest bardzo podobne do terapii stosowanej w przebiegu nadciśnienia pierwotnego. Polega przede wszystkim na leczeniu stanu chorobowego, który jest przyczyną wysokiego ciśnienia (np. leczenie choroby nerek czy tarczycy). Konieczne jest także stosowanie się do zaleceń dotyczących zmiany trybu życia na zdrowszy - np. rzucenie palenia papierosów i zaprzestanie picia alkoholu, a także zmniejszenie spożycia sodu (soli kuchennej), który istotne wpływa na wartość ciśnienia. Ważne jest także wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej.

Bibliografia

  • Zbigniew Gaciong, Jacek Lewandowski, Maciej Siński, Piotr Abramczyk, Jak rozpoznać wtórne postacie nadciśnienia tętniczego? Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 5, 341–348 345.
  • Tykarski, A., Narkiewicz, K., Gaciong, Z., Januszewicz, A., Litwin, M., Kostka-Jeziorny, K., 2015. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym–2015 rok. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 1, 1–70.
  • Whitworth, J.A., 2003. 2003 World Health Organization (WHO)/International Society of Hypertension (ISH) statement on management of hypertension. J Hypertens 21, 1983–92.

Podobne tematy