Co to jest bulimia? Objawy, skutki, leczenie

 

Co to jest bulimia?

Bulimia to zaburzenie odżywiania, a więc nieprawidłowe zachowanie dotyczące jedzenia, a także kontroli masy ciała. Bulimia powoduje pogorszenie zarówno stanu fizycznego chorego, jak i umiejętności funkcjonowania społecznego. Diagnoza wymaga zbadania pacjenta pod kątem somatycznym (związanym z ciałem) oraz psychicznym.

Bulimię wyróżniają regularne epizody objadania się – spożywania naraz dużych ilości jedzenia – wraz ze stosowaniem metod zapobiegającym efektom takiego nadmiernego objadania. Badacze podzielili bulimię na dwa typy:

• I typ (przeczyszczający): chory po epizodzie objadania się inicjuje u siebie wymioty (za pomocą środków mechanicznych lub farmakologicznych), bądź zażywa środki moczopędne lub przeczyszczające; niekiedy wykonuje u siebie lewatywę;
• II typ (nieprzeczyszczający): chory stosuje restrykcyjne diety i głodówki, a także podejmuje wzmożony wysiłek fizyczny po to, aby skompensować napady obżarstwa; w tym typie rzadko dochodzi do prowokowania wymiotów czy biegunek.

Etymologicznie nazwa „bulimia” pochodzi od słowa bulimis oznaczającego „byczy głód”. Bulimik potrafi pochłonąć nawet kilka tysięcy kalorii (nawet do 10 tys.) w godzinę, co pokrywa zapotrzebowanie nawet na 4-5 dni. Napady obżarstwa pojawiają się, ponieważ chory czuje się bezwartościowy, gruby, nie widzi sensu życia – ucieka więc w jedzenie, które chociaż na chwilę daje mu zapomnieć o problemach. Bulimik skupia się wówczas tylko na jedzeniu oraz na szczęściu, jakie mu ono w danym momencie daje.

Niekiedy podłożem bulimii są restrykcyjne diety – ograniczanie kalorii i głodówki często sprawiają, że w pewnym momencie dana osoba rzuca się na jedzenie, którego wcześniej nie mogła spożywać.

W przypadku typu przeczyszczającego, po epizodzie obżarstwa pojawia się myśl, że został zmarnowany czas poświęcony na odchudzanie, dietę i treningi – zwykle więc prowokowane są wymioty lub biegunki. W typie nieprzeczyszczającym z kolei bywa, że przez kolejne dni po napadzie dochodzi do głodówki lub chory podejmuje bardzo wyczerpujące ćwiczenia fizyczne.

Bulimia – choroba o wielu przyczynach

Nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, co jest przyczyną bulimii, ponieważ czynników, które mogą wpłynąć na rozwój tej choroby, jest wiele i mają one różne podłoże. Są to zarówno czynniki psychologiczne, jak i społeczne czy fizyczne. Poniżej postaramy się opisać wszystkie możliwości.

1. Czynniki psychologiczne bulimii

Osoby chorujące na bulimię często mają problemy z akceptowaniem swoich potrzeb. W porównaniu do osób chorujących na anoreksję, osoby z bulimią są bardziej gniewne i impulsywne. Często w przebiegu choroby pojawiają się np. kradzieże, bardzo impulsywne akty (np. samobójstwo) czy też uzależnienie od środków psychotropowych lub alkoholu. Zachowania te wiążą się z poczuciem cierpienia, które jest bardziej intensywne niż u osób chorujących na anoreksję,

Niektóre teorie sugerują, że osoby z bulimią mają wyjątkowe podejście do własnego ciała. Traktują je jako symbol – zwykle jest to symbol matki opiekującej się nimi we wczesnym dzieciństwie. Z jednej strony chcą znaleźć się blisko symbolicznej matki (jedzenie), ale z drugiej chcą być niezależni (wymioty).

Bulimia może również wynikać z niskiej samooceny chorego – nie potrafi on zaakceptować swojego ciała lub tego, jaką jest osobą, w wyniku czego może dojść do zaburzeń odżywiania, w tym bulimii.

2. Czynniki społeczne bulimii

Osoby chore na bulimię bardzo często mają wysokie ambicje. Lubią rywalizować z innymi ludźmi zarówno w pracy, jak i w życiu osobistym. W przypadku porażki, mogą nagle tracić wiarę w siebie, w swoje możliwości, co prowadzi do zaburzeń odżywiania.

Ponadto w rodzinach osób chorych na bulimię, częściej występuje depresja – to również czynnik mogący wpłynąć na rozwój choroby.

3. Czynniki biologiczne bulimii

Pewną rolę w bulimii przypisuje się czynnikom biologicznym, co wiąże się z faktem, że niektóre leki przeciwdepresyjne mogą przynosić korzyści dla osób chorych na bulimię – zatem jakąś część przyczyn zaburzenia odżywiania przypisuje się przewodnictwu neuronów noradrenergicznych i serotoninergicznych. Ponadto u pacjentów, którzy cierpią na bulimię typu I (z wymiotami), odnotowuje się podniesiony poziom endorfin, zatem można wnioskować, że występuje w tym przypadku podłoże biologiczne, przynajmniej w pewnym stopniu.

Genetyka również ma znaczenie w bulimii – okazuje się, że krewni I stopnia osób, które chorują na bulimię, częściej zapadają na zaburzenia odżywiania.

Bulimia – czynniki ryzyka wystąpienia choroby

Poza wyżej opisanymi czynnikami, które mogą stanowić przyczynę bulimii, wyróżnia się także pewne czynniki ryzyka, które zauważono u osób zapadających na tę chorobę. Do najczęstszych czynników ryzyka zalicza się:

• płeć (aż 90% osób chorych na bulimię stanowią kobiety),
• wiek (im młodszy wiek, tym większe ryzyko zachorowania – jednak bulimia pojawia się zwykle w nieco późniejszym wieku od anoreksji),
• występujące w rodzinie zaburzenia psychiatryczne, takie jak zaburzenia odżywiania czy depresja,
• niska samoocena,
• wysokie ambicje i perfekcjonizm,
• nadużywanie alkoholu lub innych środków odurzających,
• otyłość,
• zachodnia cywilizacja (z powodu presji na osiąganie szczupłej sylwetki),
• nieprawidłowe relacje z otoczeniem,
• brak umiejętności radzenia sobie z problemami.

Bulimia – jak ją rozpoznać? Kryteria

Bulimię rozpoznaje się według kryteriów opracowanych przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Wśród nich wymienia się m.in.:

• nawracające epizody obżarstwa: brak kontroli nad jedzeniem (jedzenie niczym w amoku) lub jedzenie w określonym czasie o wiele większych ilości pokarmów, niż wynosi norma w większości społeczeństwa; zachowanie występuje m.in. 3 miesiące i 2 razy w tygodniu;
• nawracające czynności mające na celu zapobieganie przyrostowi masy ciała (np. stosowanie środków przeczyszczających i moczopędnych, inicjowanie wymiotów, wzmożony wysiłek fizyczny); zachowanie występuje m.in. 3 miesiące i 2 razy w tygodniu;
• duża koncentracja na własnej sylwetce i wysoki krytycyzm w stosunku do swojego wyglądu;
• w czasie anoreksji epizody nie mają miejsca.

Poza powyższymi kryteriami, bulimię można rozpoznać na podstawie objawów laboratoryjnych związanych z wymiotami, m.in. gdy występuje niska wartość potasu, sodu, magnezu i podwyższone wartości amylazy.

Bulimię rozpoznajemy również na podstawie obserwacji chorego – wówczas można także rozpoznać, z jakim typem bulimii mamy do czynienia: typem I z wymiotami i biegunkami, czy typem II bez wymiotów i biegunek (a zamiast tego stosowane są głodówki i/lub wzmożony wysiłek fizyczny).

Dodatkowo o zaburzeniach odżywiania może świadczyć zbyt niskie BMI (Body Mass Index), które określa stosunek masy ciała do wzrostu. Jeżeli BMI wynosi poniżej 13,5 stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia; poniżej 17,5 świadczy o anoreksji, a poniżej 20 – o niedowadze.

Bulimia – objawy

Zwykle objawem bulimii są epizody obżarstwa – wówczas chory spożywa nadmierne ilości jedzenia. W trakcie jedzenia choremu towarzyszy uczucie wstydu, a nawet wstrętu do siebie, po czym prowokowane są zwykle wymioty, biegunki czy też zażywane są leki odwadniające lub podejmowana jest wzmożona aktywność fizyczna.

Objawy, które towarzyszą prowokowaniu wymiotów i/lub biegunek, to m.in.:

• odwodnienie (suchy język, sucha skóra, zapadnięte gałki oczne),
• zaburzenia rytmu serca,
• uszkodzenia zębów, uszkodzenie szkliwa, podatność na próchnicę,
• stany zapalne w jamie ustnej i przełyku, nadżerki błony śluzowej przełyku i żołądka,
• może dojść do krwawień z błony śluzowej żołądka i przełyku, jeżeli dojdzie do pęknięć podczas gwałtownych wymiotów,
• zaburzenia jonowe, takie jak hipomagnezemia, hipokaliemia i hipochloremia,
• niskie ciśnienie tętnicze,
• ogólne osłabienie i częste zasłabnięcia, zawroty głowy,
• powiększone ślinianki,
• niekiedy niedożywienie (ale nie jest to konieczność, ponieważ na bulimię mogą cierpieć także osoby z prawidłową masą ciała, a nawet z nadwagą).

Z jakimi chorobami można pomylić bulimię?

Okazuje się jednak, że powyżej opisane objawy mogą nas zmylić, ponieważ występują także w przebiegu innych chorób. Przykładowo, utratę masy ciała może powodować nadczynność tarczycy, choroby przewodu pokarmowego z upośledzeniem wchłaniania (np. celiakia), choroba nowotworowa, cukrzyca typu I, niedoczynność przysadki, niewydolność kory nadnerczy, zaburzenia podwzgórzowe. Z kolei wymioty powodują takie choroby, jak choroba wrzodowa, choroba nowotworowa, niektóre choroby neurologiczne, zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego czy też zwężenie odźwiernika.

Bulimia – leczenie

Leczeniem bulimii i innych zaburzeń odżywiania zajmują się psycholodzy, psychiatrzy, interniści, a w przypadku osób poniżej 18 roku życia – także pediatrzy.

Osoby, które cierpią na bulimię, bardzo często nie mają świadomości (lub jest ona niska) na temat swojej choroby i długo negują występowanie jakiegokolwiek problemu. Często zaprzeczają lub ukrywają obecność niektórych objawów i rzadko sięgają po pomoc, czy zgadzają się na leczenie. Bardzo ciężko jest specjaliście uzyskać informacji na temat istniejących zaburzeń własnego postrzegania, występowania lęku przed otyłością czy też na temat epizodów żarłoczności z uczuciem odrazy i wstydu. Pacjenci niechętnie przyznają się do prowokowania wymiotów czy zażywania leków na przeczyszczenie lub odwodnienie. Stąd bardzo często wymienione informacje uzyskiwane są od osób trzecich – najbliższego otoczenia, rodziny.

W diagnostyce i planowaniu leczenia bardzo ważne są informacje na temat tego, jak długo trwają dolegliwości, jak często występują epizody,a także jakie metody stosuje pacjent, aby pozbyć się nadmiernej ilości pokarmów (lub zapobiec efektom obżarstwa).

Leczenie bulimii polega na stosowaniu metod farmakologicznych oraz psychoterapii – zarówno jedna metoda, jak i druga powinny być ze sobą skojarzone. Jeśli chodzi o psychoterapię, najczęściej stosuję się techniki poznawczo-behawioralne oraz psychodynamiczne. Z leków natomiast przepisuje się przede wszystkim preparaty przeciwdepresyjne, np. fluoksetynę, a niekiedy także leki psychotropowe (np. leki anksjolityczne).

1. Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu bulimii

Pierwsza ze stosowanych metod psychoterapeutycznych stosowanych w leczeniu bulimii, to terapia poznawczo-behawioralna. Ma ona na celu zmianę nieprawidłowych schematów poznawczych mających związek z jedzeniem, jego spożywaniem oraz obrazem siebie. Ponadto techniki behawioralne stosowane są w celu opanowania i powstrzymania epizodów bulimicznych (czyli napadów głodu). W skutecznie przeprowadzonej terapii pacjent zaczyna w sposób poznawczo-behawioralny rozumieć problem bulimii oraz uczy się technik samokontroli, takich jak trening kontroli bodźców, trening umiejętności społecznych czy też prowadzenie dziennika (notuje się w nim zwykle myśli, emocje oraz zachowania występujące w momentach słabości lub poprawy).

2. Terapia psychodynamiczna

Tego typu terapia skupia się na skłonności chorych do pochłaniania i zwracania jedzenia uważanego za niezdrowe (czyli np. ciasta, pizza, hamburgery). Według tej teorii, takie zachowania mają związek z występowaniem tendencji do rozdzielania obiektu na dobry i zły, na introjekcji cech negatywnych oraz pozytywnych, a następnie pokazywania ich na zewnątrz (zatem przyjmowanie zdrowego jedzenia i zwracanie niezdrowego ma symboliczny wyraz).

Wymioty wiązane są zatem z wyrzucaniem z siebie negatywnych emocji czy też chęci destrukcji wobec obiektu. Terapia dotyka zatem emocji, które wiążą się zarówno z obrazem siebie, jak i z dzieciństwem.

Jak zapobiegać bulimii i wspomagać jej leczenie?

Niestety nie ma sposobu na to, aby w 100% zapobiec bulimii. Możemy jednak szybko identyfikować chorobę i przyspieszać jej leczenie, dbając np. o dobre nawyki żywieniowe swoich dzieci czy też rozmawiając o jedzeniu w taki sposób, aby nie traktować go jako coś wstydliwego.

Na szczęście bulimia – w przeciwieństwie do anoreksji – zwykle nie wymaga hospitalizacji, ale często rozwija się ona do innych zaburzeń odżywiania, których leczenie wymaga przebywania w szpitalu. Do leczenia w szpitalu dochodzi np. wtedy, gdy stan psychiczny lub fizyczny mocno się pogarszają i problemem zaczyna być np. depresja i myśli samobójcze. Często bulimia jest także wstępem do anoreksji, dlatego nie można lekceważyć problemu.

W przypadku napadów głodu, rodzina powinna udzielać wsparcia choremu, pomagając mu kontrolować epizody i starać się, aby nie dochodziło do wymiotów czy prowokowania biegunek.

Bulimia a skutki długo- i krótkoterminowe

Bulimia jest poważną chorobą wymagającą leczenia, co potwierdzają chociażby skutki, jakie wiążą się z tym zaburzeniem, jeżeli jest bagatelizowane. Są to zarówno skutki krótko- jak i długoterminowe. W efekcie bulimii dochodzi bowiem do wielu zmian w organizmie. Pojawiają się np.:

• bóle jelitowe,
• dolegliwości jelitowe,
• dolegliwości układu pokarmowego,
• refluks, zgaga,
• choroby jamy ustnej i zębów,
• uszkodzenia błony śluzowej przełyku i żołądka,
• awitaminoza,
• odwodnienie,
• osłabienie kości i stawów,
• wypadanie włosów,
• suchość skóry,
• brak miesiączki lub nieregularne jej występowanie (co może także prowadzić do niepłodności),
• osłabienie pracy serca,
• osłabienie pracy jelit,
• pęknięcie przepony lub przełyku,
• bóle głowy,
• uciekanie do alkoholu i innych środków psychoaktywnych,
• zaburzenia psychiatryczne (depresja, myśli samobójcze).

Eksperci o bulimii

Poniżej przedstawiamy kilka materiałów wideo na temat bulimii, w których wypowiadają się lekarze, dietetycy, psychologowie i inni specjaliści zajmujący się zaburzeniami odżywania. Zapraszamy do obejrzenia.

Bibliografia

• Sim L.A. i wsp.: Rozpoznawanie i leczenie zaburzeń odżywiania się w podstawowej opiece zdrowotnej, Medycyna po Dyplomie, vol. 20, nr 7, lipiec 2011.
• „Psychiatria”, red. naukowa M. Jarema, J. Rabe-Jabłońska, wyd. PZWL, Warszawa 2011.
• Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, tom I,Medycyna Praktyczna,Kraków, 2005.
• „Psychiatria. Podręcznik dla studentów”, B. K. Puri, I. H. Treasaden, red. wyd. I polskiego J. Rybakowski, F. Rybakowski, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014.
• Sadock B.J., Alcott W., Kaplan & Sadock's Synopsis of Psychiatry: Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry, Lippincott Williams & Wilkins, 2007.