Miażdżyca – przyczyny, objawy, leczenie. Co warto wiedzieć?

Czym jest miażdżyca?

Miażdżyca to choroba tętnic zajmująca najczęściej aortę oraz tętnice mniejsze, czyli naczynia tętnicze (1):

• wieńcowe,
• biodrowe,
• nerkowe,
• szyjne.

Miażdżyca (arterioskleroza, stwardnienie tętnic) może rozwinąć się w każdym wieku. Są przypadki, gdzie początek zmian miażdżycowych obserwuje się już we wczesnym dzieciństwie. Pierwsze objawy miażdżycy zwykle są jednak zauważane dopiero po 50. roku życia.

Miażdżyca powoduje rozwój procesu zapalnego w naczyniach krwionośnych o charakterze przewlekłym. W zaawansowanym stadium miażdżyca powoduje pogrubienie oraz stwardnienie błony wyściełającej tętnice wewnątrz, czego przyczyną jest m.in. nagromadzenie się złogów lipidowych w tym miejscu (w ścianach tętnic). To natomiast jest spowodowane przenikaniem do ścian naczyń cholesterolu LDL. 

Miażdżyca jest chorobą zagrażającą życiu. Może doprowadzić m.in. do uszkodzenia śródbłonka, w wyniku czego rozwija się zakrzepica (przerwany śródbłonek nie jest w stanie zapobiegać krzepnięciu krwi). Niezwykle groźne jest także pęknięcie blaszki miażdżycowej – ta może całkowicie lub w dużym stopniu zablokować światło tętnicy, co z kolei prowadzi do redukcji przepływu krwi. Wówczas ma miejsce ostre niedokrwienie tkanek narządu, co nierzadko kończy się poważnym uszkodzeniem narządu lub zgonem. Konsekwencją jest np. zawał mózgu, zawał płuca, zawał nerki czy ostre niedokrwienie kończyny. Miażdżyca w wielu przypadkach prowadzi do zawału serca.

Najpoważniejsze konsekwencje występują w przypadku lokalizacji zmian miażdżycowych w naczyniach wieńcowych, nerkowych, naczyń zaopatrujących w krew mózg (krew do mózgu doprowadzają naczynia mózgowe) oraz w tętnicach, które doprowadzają krew do przewodu pokarmowego czy kończyn.

Miażdżyca może dotyczyć każdego, dlatego istotne jest, aby poznać jej objawy, po czym szybko wdrożyć leczenie i odpowiednią dietę.

Miażdżyca – objawy

Miażdżyca daje różne objawy, w zależności od tego, jaką tętnicę obejmuje (2). Na przykład jeśli dotyczy tętnic wieńcowych, które odpowiadają za dostarczanie do mięśnia serca krwi, może dojść do objawów w postaci bólu wieńcowego – ten pojawia się zwykle w trakcie wysiłku. Ból znika w momencie zaprzestania wysiłku. Jeśli natomiast blaszka miażdżycowa pęknie, tworzy się zakrzep, w wyniku czego może wystąpić martwica mięśnia serca, czyli zawał serca. Jeśli natomiast miażdżyca występuje w tętnicy, która dostarcza krew do kończyn dolnych, jednym z objawów jest ból mięśni łydek w trakcie marszu. Ból ten znika po zaprzestaniu aktywności. W przypadku, gdy miażdżyca rozwija się w tętnicy zaopatrującej mózg w krew – np. w tętnicy kręgowej lub szyjnej – może dojść do niedokrwienia mózgu, co objawia się m.in. zawrotami głowy, przejściowymi niedowładami, dezorientacją. Wraz z rozwojem choroby może dojść do udaru mózgu. Nieleczona miażdżyca powoduje wzrost nasilenia objawów, większe ich spektrum, a razem z zaawansowaniem zmian miażdżycowych może doprowadzić do całkowitego zamknięcia naczynia i w konsekwencji do ostrego niedokrwienia narządu.

Najczęstsze objawy miażdżycy

Jak widać, objawy miażdżycy są różnorodne i wiele zależy od tego, w jakiej tętnicy doszło do zwężenia. Mając to na uwadze, można wymienić kilka najczęstszych objawów miażdżycy:

• bóle wieńcowe w klatce piersiowej – są objawem choroby niedokrwiennej serca (wieńcowej); początkowo występują tylko podczas wysiłku, natomiast wraz z zaawansowaniem miażdżycy pojawiają się także podczas spoczynku,
• duszności,
• przewlekłe zmęczenie i szybka męczliwość,
• ból w dolnej części pleców,
• silny ból łydki podczas szybkiego marszu (znika po zaprzestaniu aktywności – tak objawia się miażdżyca kończyn dolnych),
• przejściowe niedowłady, dezorientacja, zawroty głowy,
• zaburzenia erekcji u mężczyzn,
• zimne ręce i stopy,
• zdrętwiałe i bolesne ręce oraz stopy,
• żółte zgrubienia w okolicach powiek,
• zgrubienia w zgięciach łokci lub pod piersiami,
• guzki na ścięgnach nadgarstków,
• guzki na ścięgnie Achillesa.

Uwaga! W przebiegu miażdżycy nie muszą występować wszystkie z wymienionych objawów. Wiele zależy od rodzaju miażdżycy (jakiej tętnicy dotyczy), a także indywidualnych predyspozycji.

Objawy miażdżycy w zależności od rodzaju

• Miażdżyca mózgu – jej objawem jest zaburzone widzenie, problemy z utrzymaniem równowagi, problemy z czuciem, różnego rodzaju zmiany natury psychicznej. Objawy te są wynikiem niedokrwienia mózgu w wyniku rozwoju miażdżycy.
• Miażdżyca jamy brzusznej – powoduje bóle brzucha. Najczęściej ma to miejsce po posiłku.
• Miażdżyca tętnic nerkowych – jej objawy wskazują na zaburzoną pracę nerek (niewydolność nerek). Często występuje także nadciśnienie.
• Miażdżyca tętnic szyjnych – objawia się zawrotami głowy, przejściowymi niedowładami w różnych miejscach ciała, dezorientacją.
• Miażdżyca nóg – tego rodzaju miażdżyca powoduje ograniczony przepływ krwi w tętnicy udowej, co prowadzi do niedokrwienia kończyn dolnych. Objawem miażdżycy nóg są m.in. skurcze łydek, ból łydek, ud, a nawet stóp. Mogą występować owrzodzenia. Skóra stóp i nóg jest zimna oraz ma blady koloryt. Ból występuje podczas aktywności, ale wraz z zaawansowaniem choroby pojawia się także w spoczynku.

Przyczyny miażdżycy

Przyczyną miażdżycy, czyli zwężania się światła tętnic, jest blaszka miażdżycowa, która tworzy się w ich ścianach. Blaszka ta składa się głównie z cholesterolu. Jej pęknięcie oraz oderwanie się powoduje powstanie zakrzepu – ten natomiast jest niezwykle groźny, gdyż może powodować zawał serca czy udar mózgu (3).

Powstawanie blaszki miażdżycowej

 

Powyższa rycina pokazuje:

• A – prawidłowo wyglądającą tętnicę,
• B – tętnicę z wyrastającą blaszką miażdżycową,
• C – pękniętą blaszkę miażdżycową,
• D – tętnicę, która jest całkowicie zamknięta przez zakrzep.

Jak widać, miażdżyca powoduje stopniowe gromadzenie się w tętnicach substancji, które zaczynają tworzyć blaszkę miażdżycową – to m.in. cholesterol i monocyty.

Monocyty po przekształceniu się w makrofagi, zaczynają pochłaniać nagromadzone w ścianach naczyń cząsteczki cholesterolu LDL, wypełniają się niejako nimi. W momencie wypełnienia cholesterolem, makrofagi są nazywane komórkami piankowatymi. Dochodzi tym samym do powstania blaszki miażdżycowej, która jest bogata zarówno w cholesterol jak i komórki piankowate. Niestety, blaszka miażdżycowa bardzo łatwo pęka, a jeśli pęknięcie jest spore, tworzy się zakrzep, który zamyka światło tętnicy. W wyniku tego dochodzi do niedokrwienia obszaru zaopatrywanego przez zablokowaną tętnicę. Może to doprowadzić do jego martwicy.

Wysoką skłonność do pękania mają młode blaszki miażdżycowe, które nie są mocno przerośnięte tkanką włóknistą. Młode blaszki nie są sporych rozmiarów i tylko nieznacznie zawężają tętnicę, co oznacza, że możemy nie mieć żadnych objawów choroby, mimo jej rozwoju. Wówczas zawał serca czy niedokrwienie innego narządu, może pojawić się nawet u osoby, która pozornie jest zdrowa. Przy czym istotne jest, że nie każde pęknięcie blaszki powoduje zawał serca. Niewielkie pęknięcie np. może prowadzić do rozwoju zakrzepu w obrębie blaszki miażdżycowej (w ścianie tętnicy), a nie w świetle tętnicy, co powoduje powiększenie się zmiany miażdżycowej. Wraz z zaawansowaniem choroby, taka blaszka ulega włóknieniu i umacnia się, przez co jest mniej podatna na pęknięcia. W tej sytuacji, mimo mniejszego ryzyka pęknięcia blaszki, może dojść do poważnego zwężenia światła tętnicy, w wyniku czego często rozwijają się objawy niedokrwienne. Poniżej znajdują się wizualizacje blaszki miażdżycowej w różnych postaciach:

Postacie blaszki miażdżycowej

• A – blaszka miażdżycowa powoduje krwawienie do wnętrza,
• B – blaszka miażdżycowa posiada ognisko wapnienia,
• C – blaszka miażdżycowa silnie zmniejsza światło tętnicy.

Patogeneza rozwoju miażdżycy

Miażdżyca polega na występowaniu kilku istotnych procesów związanych z odpowiedzią ścian naczyń o charakterze zapalnych, co jest spowodowane uszkodzeniem śródbłonka. Kluczowe dla rozwoju miażdżycy są m.in. następujące procesy:

• Uszkodzenie śródbłonka (taki stan powoduje zaburzenie funkcji śródbłonka, co prowadzi do jego zwiększonej przepuszczalności, większego ryzyka zakrzepicy, przylegania leukocytów, zaburzonej równowagi w produkcji oraz uwalnianiu cząstek, które wpływają na stan ścian czynnościowy naczyń).
• Transportowanie w obręb ścian naczyń zmodyfikowanych lipoprotein (głównie cholesterolu LDL).
• Modyfikacje lipoprotein w obrębie zmiany (co jest wynikiem procesu ich utleniania).
• Przyleganie do śródbłonka monocytów krwi i innych leukocytów, a następnie ich przedostanie się do błony wewnętrznej oraz przekształcenie w makrofagi i komórki piankowate (wypełnione cholesterolem).
• Przyleganie płytek krwi.
• Uwalniane czynników, które pobudzają transport komórek mięśni gładkich z błony środkowej do błony wewnętrznej tętnicy (proces ten aktywują płytki, makrofagi oraz komórki naczyń).
• Proliferacja komórek w błonie wewnętrznej oraz tworzenie się macierzy pozakomórkowej.
• Odkładanie się kolagenu i proteoglikanów.
• Nadmierne gromadzenie się lipidów w komórkach (m.in. makrofagów) oraz pozakomórkowo.

Miażdżyca powoduje stopniowe gromadzenie się cholesterolu i innych lipidów w ścianach tętnic. Na pierwszym etapie komórki śródbłonka zaczynają magazynować nadwyżki cholesterolu i lipidów, aby następnie transportować je pod błonę wewnętrzną tętnic. Zmiany tego rodzaju są zauważalne nawet u dzieci. Masy podśródbłonkowe powodują nadmierne gromadzenie się makrofagów, a także rozrost fibroblastów i komórek mięśni gładkich, które znajdują się wewnątrz ściany tętnicy. Następnie tworzą się komórki piankowate, a z nich – blaszki miażdżycowe. Kolejne stadium miażdżycy to wapnienie powstałych zmian miażdżycowych, czyli tzw. wapnienie dystroficzne). Prowadzi to m.in. do miażdżycowego stwardnienia płuc czy wielu ubytków śródbłonka. Ubytki te są przyczyną m.in. miejscowego obniżenia stężenia prostacykliny, w wyniku czego dochodzi do powstawania zakrzepów i owrzodzeń miażdżycowych.

Miażdżyca powikłania

Powikłania miażdżycy są uzależnione od tego, jaka tętnica jest objęta zmianami miażdżycowymi. Do powikłań zwężenia ścian tętnicy (4) lub jej zablokowania w wyniku miażdżycy, należą:

• choroba niedokrwienna serca oraz zawał tego narządu (w wyniku miażdżycy tętnic wieńcowych),
• niedokrwienie mózgu oraz udar mózgu (w wyniku miażdżycy tętnic szyjnych),
• tętniaki (powikłaniem pęknięcia tętniaka jest krwawienie wewnętrzne zagrażające życiu; tętniaki mogą pojawiać się w dowolnym miejscu w organizmie i stanowią wybrzuszenia w ścianie tętnicy),
• niewydolność nerek (w wyniku miażdżycy tętnicy zaopatrującej nerki w krew),
• osłabienie krążenia w ramionach i nogach, a nawet śmierć tkanek, co skutkuje amputacją (w wyniku miażdżycy tętnic obwodowych dochodzi do zmniejszenia przepływu krwi do kończyn),
• zgon (w wyniku niedokrwienia narządu lub krwawienia wewnętrznego, w przebiegu miażdżycy każdego rodzaju).

Czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy

Rozwój miażdżycy jest uwarunkowany wieloma czynnikami (5). Na wiele z nich mamy wpływ (są to czynniki modyfikowalne), ale niektóre występują niezależnie od naszej woli czy działania.

Modyfikowalne czynniki ryzyka miażdżycy:

• niezdrowa dieta,
• palenie papierosów,
• brak aktywności fizycznej,
• wysoki poziom cholesterolu LDL,
• za niski poziom cholesterolu HDL,
• otyłość,
• nieprawidłowe stężenie homocysteiny,
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze.

Niemodyfikowalne czynniki ryzyka miażdżycy:

• starszy wiek,
• płeć męska,
• przedwcześnie występujące choroby układu sercowo-naczyniowego w rodzinie (krewni pierwszego stopnia).

Niemodyfikowalnym czynnikiem ryzyka miażdżycy jest także występowanie powikłań już powstałych w wyniku miażdżycy.

Badania na miażdżycę

W zapobieganiu poważnym powikłaniom miażdżycy, istotne jest szybkie wprowadzenie leczenia – a to natomiast musi być podjęte na podstawie odpowiednich badań - te pozwalają na ocenę stanu naczyń krwionośnych i zaplanowania właściwego leczenia.

Wczesne rozpoznanie stawiane jest na podstawie badań, które m.in. oznaczają frakcje oraz stężenia lipidów we krwi. W przypadku nieprawidłowych poziomów tych związków, konieczne jest poszerzenie diagnostyki, nie tylko o szczegółowy wywiad i określenie czynników ryzyka miażdżycy, ale także o kolejne badania.

Można np. skorzystać z gotowego pakietu laboratoryjnego w kierunku miażdżycy, w skład którego wchodzą takie badania, jak:

• lipidogram – oznaczenie poziomu triglicerydów, cholesterolu LDL i HDL oraz całkowitego (jeśli występują w tym badaniu nieprawidłowe wyniki, jest to bardzo ważny czynnik predykcyjny w zakresie miażdżycy i innych chorób metabolicznych; zgodnie z najnowszymi zaleceniami, zaleca się wykonywanie lipidogramu u wszystkich kobiet powyżej 50. roku życia oraz mężczyzn po 40. roku życia),
• apolipoproteina A (podstawowe białko HDL), apolipoproteina B (podstawowe białko LDL), lipoproteina (a) – oznaczenie tych wartości informuje nas o uwarunkowanym genetycznie czynniku ryzyka miażdżycy,
• glukoza – badanie poziomu cukru we krwi (w przypadku nieprawidłowego wyniku konieczne jest skierowanie pacjenta na dokładniejsze badania, m.in. doustny test obciążenia glukozą OGTT),
• morfologia krwi – umożliwia wykrycie stanu zapalnego w organizmie (często parametry zapalne są podwyższone w przypadku miażdżycy),
• kreatynina – jest to wczesny marker przewlekłej choroby nerek.

Uzupełnieniem badań laboratoryjnych powinny być badania obrazowe i inne, m.in.:

• EKG (elektrokardiogram) – weryfikuje aktywność elektryczną w serca, w celu znalezienia obszarów o obniżonym przepływie krwi,
• tomografia komputerowa (lub koronarografia) – badanie to umożliwia ocenić stan tętnic,
• test wysiłkowy – pozwala na monitorowanie tętna i ciśnienia krwi podczas aktywności fizycznej,
• USG doppler – badanie to umożliwia ocenić wnętrza tętnic oraz przepływy krwi w danym naczyniu,
• angiografia – to badanie bardziej zaawansowane, dedykowane pacjentom z ciężkimi postaciami miażdżycy oraz poważnymi powikłaniami.

Leczenie miażdżycy

Niestety, zwapnień w tętnicach nie można usunąć – stwardnienia tętnic nie są odwracalne. Można jednak spowolnić proces miażdżycowy i zminimalizować ryzyko poważnych powikłań oraz tworzenia się nowych zmian. Leczenie może polegać na zmianach w stylu życia, przyjmowaniu odpowiednich leków, stosowania ziół czy rekomendowanej diety. W wyjątkowych sytuacjach stosuje się także leczenie operacyjne (6).

Leczenie poprzez zmianę stylu życia

• Zdrowa dieta oparta na niskiej zawartości tłuszczów nasyconych, trans oraz cholesterolu pokarmowego.
• Aktywność fizyczna na poziomie 30-60 minut dziennie 6 dni w ciągu tygodnia.
• Zaprzestanie palenia papierosów i ograniczenie picia alkoholu (lub całkowita rezygnacja – szczególnie u pacjentów z wysokim poziomem trójglicerydów powyżej 500 mg/dl).
• Redukcja masy ciała w przypadku nadwagi i otyłości.
• Zmniejszenie poziomu stresu i nauka kontrolowania go.
• Leczenie chorób mających związek z miażdżycą, m.in. cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze.

Leki na miażdżycę

Aby opóźnić postępowanie zmian miażdżycowych, stosowane są leki, takie jak:

• leki na obniżenie stężenia cholesterolu we krwi,
• leki przeciwpłytkowe oraz antykoagulanty zapobiegające tworzeniu się skrzepów krwi i zablokowaniu światła tętnic,
• beta-blokery lub blokery kanałów wapniowych (obniżają ciśnienie krwi),
• leki moczopędne (obniżają ciśnienie krwi),
• inhibitory ACE (zmniejszają ryzyko zwężenia tętnic).

Miażdżyca – leczenie ziołami

W leczeniu miażdżycy można także zastosować świadomą terapię ziołami i innymi naturalnymi produktami o działaniu antyoksydacyjnym, przeciwzapalnym czy zmniejszającym stężenie cholesterolu we krwi. Takie leczenie powinno być jednak konsultowane z lekarzem, ponieważ zioła nierzadko wchodzą w interakcje z innymi lekami i mogą powodować poważne skutki uboczne, jeśli są stosowane nieprawidłowo. Do ziół, które mogą korzystnie wpływać na opóźnianie zmian miażdżycowych, należą m.in.:

• czosnek – ma właściwości przeciwzapalne, obniża poziom cholesterolu LDL i trójglicerydów,
• głóg – obniża poziom cholesterolu,
• siemię lniane – dzięki zawartości kwasów omega-3 i błonnika, skutecznie obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów, a dodatkowo wykazuje działanie przeciwkrzepliwe,
• imbir – obniża poziom cholesterolu LDL; wpływa także na obniżenie ciśnienia krwi,
• ostropest plamisty – obniża poziom cholesterolu,
• kurkuma – ma właściwości przeciwzapalne i obniżające poziom cholesterolu,
• karczochy – obniżają poziom cholesterolu LDL (złego cholesterolu) i podwyższają poziom cholesterolu HDL (dobrego cholesterolu),
• zielona herbata – zmniejsza ryzyko uszkodzenia komórek tętnic w wyniku działalności wolnych rodników,
• czarnuszka – obniża poziom cholesterolu LDL i podwyższa poziom cholesterolu HDL.

Leczenie miażdżycy a dieta

Prawidłowa dieta to właściwie podstawa leczenia w przypadku miażdżycy – nie tylko opóźnia postępowanie choroby, ale i zapobiega powstawaniu nowych zmian. Osoby chorujące na miażdżycę powinny zastosować następujące zasady diety.

Ograniczenie spożycia:

• soli (można ją zastąpić przyprawami),
• cukrów prostych z cukru, miodu, słodyczy itd.,
• tłuszczów trans (ze słonych przekąsek, daniach fast food, twardych margaryn itd.),
• nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuste produkty mleczne, tłuste mięsa),
• cholesterolu pokarmowego (tłuste mięsa, tłuste produkty mleczne, jaja),
• jasnego pieczywa, białych makaronów, białego ryżu, ziemniaków,

Zwiększenie spożycia:

• tłuszczów nienasyconych (olej rzepakowy, olej lniany, oliwa z oliwek, siemię lniane, pestki dyni, pestki słonecznika, orzechy, tłuste ryby morskie),
• błonnika pokarmowego (płatki owsiane, produkty z pełnego ziarna, warzywa i owoce),
• węglowodanów złożonych (grube kasze, brązowy makaron, brązowy ryż, chleb graham, pieczywo razowe),
• warzyw i owoców (szczególnie w postaci surowej),
• nasion roślin strączkowych,
• źródeł witamin z grupy B,
• żywności wzbogaconej sterolami lub stanolami roślinnymi (np. w margarynach lub jogurtach).

Ponadto konieczne jest unikanie smażenia, a zamiast tego można piec bez tłuszczu, grillować, gotować, gotować na parze czy piec w rękawie. Kaloryczność potraw powinna być dostosowana do aktualnego wskaźnika BMI oraz parametrów indywidualnych (wiek, płeć, aktywność fizyczna).

Miażdżyca – leczenie operacyjne

W ciężkich postaciach miażdżycy może okazać się konieczne zastosowanie leczenia operacyjnego. Zabiegi stosowane w leczeniu miażdżycy to np.:

• angioplastyka – zabieg polega na rozszerzeniu tętnic za pośrednictwem balonu, który umieszcza się na cewniku; ponadto do tętnicy wszczepia się stenty,
• aterektomia – polega na usunięciu blaszki miażdżycowej z tętnic (jest to rzadko stosowany zabieg),
• endarterektomia – to usunięcie blaszek miażdżycowych z tętnic w przypadku miażdżycy tętnicy szyjnej,
• by passy – operacja polega na utworzeniu niejako pomostu z wybranego naczynia w ciele, w celu przekierowania krwi wokół zablokowanej tętnicy (a nie przez nią),
• terapia trombolityczna – polega na rozpuszczaniu skrzepu krwi za pomocą aplikacji leku bezpośrednio do zajętej zmianami miażdżycowymi tętnicy.

Zapobieganie miażdżycy - profilaktyka

Aby zapobiegać miażdżycy, poleca się przede wszystkim wprowadzenie stylu życia rekomendowanego także w leczeniu tej choroby. Mowa jest tutaj o tzw. prewencji pierwotnej, jak i wtórej (czyli zalecanej dla osób np. po zawale serca, aby zapobiec kolejnemu incydentowi). Polecane zasady, dzięki którym możemy zmniejszyć ryzyko rozwoju miażdżycy, to m.in. rzucenie palenia, ograniczenie spożycia alkoholu, stosowanie zdrowej diety zgodnej z wytycznymi z Piramidy Żywienia, podejmowanie regularnej aktywności fizycznej, dbanie o prawidłową masę ciała. Szczególnie korzystna w zapobieganiu miażdżycy jest, według najnowszych badań, dieta śródziemnomorska, która bazuje na poniższych zasadach:

• większe spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych (ryby morskie, oliwa z oliwek, orzechy),
• większe spożycie produktów bogatych w antyoksydanty (głównie warzyw i owoców),
• większe spożycie produktów obfitujących w błonnik (pełnoziarniste produkty zbożowe, a także warzywa i owoce),
• zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuste mięsa i tłuste produkty mleczne).

Od kiedy zacząć profilaktykę miażdżycy?

Miażdżyca może rozwinąć się u każdego, a pierwsze zmiany, jak pokazują badania, mogą tworzyć się nawet u bardzo małych dzieci, we wczesnym dzieciństwie. Objawy miażdżycy, takie jak choroba niedokrwienna serca czy udary mózgu, pojawiają się jednak zwykle u osób powyżej 50. roku życia. Aby nie dopuścić do ich wystąpienia, konieczne jest wczesne wprowadzenie działań profilaktycznych, szczególnie u osób z wysokimi czynnikami ryzyka (np. występowanie miażdżycy i innych chorób metabolicznych u bliskich krewnych). Kiedy konkretnie zacząć profilaktykę miażdżycy? Okazuje się, że im wcześniej tym lepiej, a najlepiej już we wczesnym dzieciństwie. Z przeprowadzonych badań wynika bowiem, że niemal 50% dzieci w Polsce ma zbyt wysokie stężenie cholesterolu we krwi! Dodatkowo ok. 15% dzieci cierpi na nadwagę i otyłość, co zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy. Innym czynnikiem ryzyka jest palenie papierosów – szacuje się, że w Polsce pali ok. 10% nastolatków.

Problem nadwagi i otyłości u dzieci wykazuje ponadto tendencję wzrostową. Z badań przeprowadzonych na całym świecie wynika, że nadmiernej masie ciała w młodym wieku nierzadko towarzyszą inne cechy tzw. zespołu metabolicznego, w tym cukrzyca typu 2. Z tego powodu eksperci sądzą, że zapobieganie czynnikom ryzyka lub walka z nimi (szczególnie otyłości) powinna dotyczyć także najmłodszych. Zasady żywienia dzieci po ukończeniu 2. roku życia powinny być zgodne z wytycznymi profilaktycznego postępowania żywieniowego się przez osoby dorosłe. Do tego czasu istotną rolę profilaktyczną odgrywa m.in. karmienie piersią. Badania pokazują, że dzieci karmione piersią przez co najmniej 6 miesięcy, w wieku dorosłym rzadziej cierpią na otyłość, nadciśnienie tętnicze czy podwyższony poziom cholesterolu.

Co więcej, profilaktyka miażdżycy może obejmować nawet... życie płodowe! Liczne badania (7) dowodzą, że prawidłowe żywienie matki w okresie ciąży oraz przed zajściem w ciążę, może mieć niebagatelne znaczenie dla ryzyka w kierunku rozwoju zaburzeń metabolicznych u dziecka. Duże znaczenie ma masa ciała matki przed ciążą oraz prawidłowe przybieranie na wadze w ciąży. Okazuje się np., że kobiety ze zbyt niskim BMI przed ciążą lub przybierające zbyt mało na wadze w ciąży, mają większe ryzyko urodzenia dziecka ze zbyt małą masą urodzeniową, co z kolei zwiększa ryzyko zaburzeń metabolicznych w życiu dorosłym. Natomiast nadwaga matki przed ciążą oraz zbyt duże przybieranie na wadze w ciąży, może spowodować urodzenie dziecka z makrosomią (nadmierną masą urodzeniową), co również zwiększa ryzyko zaburzeń metabolicznych w życiu dorosłym.

Odpowiadając zatem na pytanie, kiedy wdrożyć działania profilaktyczne przeciwko rozwojowi cukrzycy i innych chorób metabolicznych, najlepszym czasem jest właściwie moment planowania zajścia w ciążę, okres ciąży lub przynajmniej pierwsze miesiące po porodzie (karmienie piersią).

Bibliografia

1. Dobrzyńska Małgorzata, Historia badań nad miażdżycą oraz rolą diety w patogenezie zmian miażdżycowych, Acta Medicorum Polonorum 2016, nr 6, 35-40, http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-33a25857-e16f-41b7-9628-b24fb612b6f3
2. Bergheanu SC, Bodde MC, Jukema JW. Pathophysiology and treatment of atherosclerosis : Current view and future perspective on lipoprotein modification treatment. Neth Heart J. 2017 Apr;25(4):231-242, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5355390/
3. Falk E. Pathogenesis of atherosclerosis. J Am Coll Cardiol. 2006 Apr 18;47(8 Suppl):C7-12, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16631513/
4. Complications of atherosclerosis, Britannica: https://www.britannica.com/science/cardiovascular-disease/Functional-disease
5. Rafieian-Kopaei M, Setorki M, Doudi M, Baradaran A, Nasri H. Atherosclerosis: process, indicators, risk factors and new hopes. Int J Prev Med. 2014 Aug;5(8):927-46, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4258672/
6. Mayo Clinic, Arteriosclerosis, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/arteriosclerosis-atherosclerosis/diagnosis-treatment/drc-20350575
7. Riggin EA. Allscripts EPSi. Mayo Clinic. Feb. 8, 2021 (https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/transposition-of-the-great-arteries/diagnosis-treatment/drc-20350595).