Alzheimer – objawy, etapy, leczenie, test na Alzheimera

Co to jest Alzheimer?

Choroba Alzheimera należy do chorób demencyjnych. Stopniowo wpływa destrukcyjnie na funkcjonowanie mózgu, m.in. na pamięć, komunikację z innymi, umiejętność podejmowania decyzji czy umiejętność wykonywania zwyczajnych czynności. Choroba wpływa także na sposób myślenia oraz zachowanie. Mikroskopijne zmiany w mózgu spowodowane chorobą, mają miejsce jednak na długo przed pierwszymi objawami utraty pamięci.

Aby lepiej zrozumieć, na czym polega ta choroba, warto przyjrzeć się pewnym mechanizmom odpowiadającym za procesy pamięciowe czy myślenie. Mózg człowieka posiada ok. 100 mld komórek nerwowych. Każdy neuron łączy się z innymi, przez co tworzą się sieci komunikacyjne w mózgu oraz grupy komórek nerwowych. Grupy te mają konkretne zadania, np. jedne odpowiadają za efektywne myślenie, inne za zapamiętywanie, a jeszcze inne za doznania zmysłowe. Komórki przechowują również informacje oraz komunikują się z innymi neuronami. Utrzymanie takiego stanu wymaga dużej ilości energii oraz tlenu. Dotychczasowe badania nad Alzheimerem pokazały, że choroba ta uniemożliwia funkcjonowanie niektórych grup komórek, ale niestety naukowcy nie wiedzą, gdzie rozpoczyna się cały ten proces. Co gorsza, „awaria” w pracy jednej z grup komórek, powoduje zaburzenie pracy komórek w innych obszarach i w miarę zaawansowania choroby i rozprzestrzeniania się uszkodzeń, neurony tracą zdolność do wykonywania swoich zadań, w efekcie czego obumierają, co oznacza nieodwracalne zmiany w mózgu.

Alzheimer a demencja – różnice

Wiele osób miesza pojęcie choroby Alzheimera z demencją. Demencja to termin określający ogólny spadek zdolności umysłowych w stopniu zakłócającym życie codzienne, natomiast Alzheimer jest najczęstszą przyczyną demencji (stanowi 60-80% przypadków). Alzheimer jest chorobą, natomiast demencja nie. Demencja określa pewną grupę objawów, które wiążą się m.in. z pogorszeniem pamięci, rozumieniem czy myśleniem, przy czym istnieje wiele typów demencji, które są warunkowane przez różne choroby. Demencja mieszana natomiast jest stanem, gdy dana osoba zmaga się z więcej niż jednym typem demencji.

Demencja typu Alzheimera jest demencją postępującą i stanowi śmiertelną chorobę neurodegeneracyjną. Jej cechą charakterystyczna jest pogarszanie się funkcji poznawczych oraz pamięciowych, a także stopniowe upośledzanie zdolności chorego do wykonywania podstawowych czynności życia codziennego. Występuje także szereg symptomów neuropsychiatrycznych.

Dane epidemiologiczne

Choroba Alzheimera występuje najczęściej u osób powyżej 65. roku życia – a wraz z wiekiem wzrasta ryzyko rozwoju tej choroby oraz innych typów demencji. Szacuje się, że choroby te dotykają średnio 1 na 14 osób w wieku powyżej 65 roku życia, oraz średnio 1 na 6 osób powyżej 80 roku życia.

Liczbę osób cierpiących obecnie na chorobę Alzheimera szacuje się (na całym świecie) na 15-21 mln. W Polsce otępienie tego typu dotyczy natomiast ok. 250 tys. osób (inne otępienia dotykają kolejnych 250 tys. osób). Wraz z wiekiem liczba nowych zachorowań na tę chorobę w danym roku w przeliczeniu 100 tys. ludności podwaja się w okresach co 5 lat u osób, które są między 65-85. rokiem życia. Po 85. roku życia zasada ta nie obowiązuje – odsetek przypadków choroby Alzheimera zmniejsza się, natomiast rośnie częstość występowania otępienia naczyniopochodnego.

Ile się żyje z chorobą Alzheimera?

Średni czas od pojawienia się objawów do wystąpienia śmierci wynosi 10 lat. Czas trwania choroby jest nieznacznie dłuższy u kobiet niż u mężczyzn – kobiety ponadto stanowią większą grupę osób z Alzheimerem, zwłaszcza po 85. roku życia.

Jakie są przyczyny choroby Alzheimera?

Dokładna przyczyna choroby Alzheimera nie jest jeszcze poznana, natomiast sądzi się, że głównym powodem jest nieprawidłowe gromadzenie się białek w neuronach oraz wokół nich. Mowa m.in. o amyloidach oraz złogach, jakie wytwarza wokół komórek mózgowych, które przekształcają się w blaszki. Drugim białek jest tau – jego złogi z kolei tworzą sploty w komórkach mózgowych. Efektem tych procesów jest zmniejszenie się liczby neuroprzekaźników, które są odpowiadają za przekazywanie sygnałów między komórkami mózgowymi. Szczególnie niski jest poziom jednego z neuroprzekaźników w chorobie Alzheimera – acetylocholiny. Nie wiadomo natomiast, co powoduje rozpoczęcie opisanego procesu. Eksperci podejrzewają jednak, że choroba rozpoczyna się na długo przed pierwszymi objawami.

Proces chorobowy w przebiegu Alzheimera uszkadza przede wszystkim korę mózgową, co prowadzi m.in. do zaburzeń wyższych funkcji umysłowych, takich jak:

• pamięć,

• umiejętność myślenia abstrakcyjnego,

• mowa.

Choroba rozwija się stopniowo, powoli upośledzając poszczególne funkcje mózgu. Początkowo zaburzenia te są możliwe do wykrycia tylko w specjalistycznych badaniach neuropsychologicznych, ale wraz z rozwojem choroby, nasilone zaburzenia poznawcze są na tyle wyraźne, że dochodzi nawet do trudności z codziennym wykonywaniem czynności życiowych czy podejmowania pracy. Choroba prowadzi bowiem stopniowo do zaniku mózgu, co można zobrazować podczas badania tomografii komputerowej oraz rezonansu magnetycznego. Niekiedy pierwsze objawy są zauważalne przez rodzinę lub chorego po wydarzeniach powodujących duży stres, np. zgon bliskiej osoby czy wypadek.

Jakie są czynniki ryzyka rozwoju choroby Alzheimera?

Obecnie znanych jest kilka czynników ryzyka rozwoju choroby Alzheimera:

• starszy wiek,

• płeć żeńska,

• zespół Downa,

• choroba Alzheimera u spokrewnionego członka rodziny.

Jeśli chodzi o wiek, prawdopodobieństwo zachorowania na chorobę Alzheimera podwaja się średnio co 5 lat po ukończeniu 65. roku życia. Ponadto na chorobę tę bardziej narażone są kobiety niż mężczyźni. Inny czynnik – zespół Downa – to wada genetyczna, która może również powodować odkładanie się blaszek amyloidowych w mózgu, co z kolei może przyczynić się do rozwoju choroby Alzheimera. W kwestii czynnika rodzinnego, jeśli kilku członków rodziny chorowało na Alzheimera, szczególnie w stosunkowo młodym wieku, jest duże ryzyko rozwoju choroby. Znanych jest kilka mutacji genów powodujących rodzinną postać choroby Alzheimera – to rzadkie odmiany choroby, o trochę innym przebiegu od postaci niewarunkowanej genetycznie.

Poza powyższymi czynnikami, w dokumencie z 2020 roku zatytułowanym „Zapobieganie demencji, interwencja i opieka: Raport Komisji Lancet” czytamy, że aż w 40% przypadków można zapobiec chorobom z grupy demencji lub przynajmniej skutecznie je opóźnić, jeśli skupimy się na eliminacji poniższych czynników ryzyka:

• cukrzyca,

• nadciśnienie,

• palenie papierosów,

• nadużywanie alkoholu,

• niskie wykształcenie,

• otyłość,

• narażenie na zanieczyszczenie powietrza,

• brak regularnej aktywności fizycznej,

• rzadkie kontakty z innymi ludźmi.

W dokumencie wymieniono także inne czynniki ryzyka rozwoju chorób demencyjnych, np.: depresję, upośledzenie słuchu czy urazy głowy.

Jakie są objawy choroby Alzheimera?

Jednym z pierwszych objawów choroby Alzheimera są problemy z pamięcią. Osoba zapomina np. datę ważnego spotkania, pewne słowa podczas rozmowy czy pisania, imiona członków rodziny czy miejsce, gdzie odłożyła jakiś przedmiot. Wraz z rozwojem choroby rodzina i osoba chora mogą zauważyć także inne objawy, np.:

• uczucie zdezorientowania, co objawia się np. tym, że osoba chora nie wie, jaka jest pora dnia czy gdzie się znajduje,

• uczucie poirytowania,

• mniejszy poziom zainteresowania życiem,

• nastroje depresyjne,

• uczucie niepokoju,

• problem z wykonywaniem codziennych czynności, np. przygotowanie kolacji czy ubranie się,

• mniejsze przykładanie wagi do higieny osobistej,

• problemy z komunikacją (np. trudność dokończenia zdania lub problemy ze zrozumieniem słów innej osoby),

• w zaawansowanej postaci pacjent może nawet nie rozpoznawać najbliższych osób, w tym dzieci i partnera oraz staje się w pełni zależny od innych.

Jak wspomniałam wyżej, choroba Alzheimera rozwija się na długo przed pierwszymi objawami – te wraz z upływem czasu stają się natomiast coraz wyraźniejsze, a jeśli choroba rozwinie się przed 65. rokiem życia, objawy mogą pogarszać się szybciej.

Jakie są pierwsze objawy Alzheimera?

Objawy, które pojawiają się z chorobie Alzheimera najwcześniej, to:

• problemy z pamięcią, co przejawia się częstym powtarzaniem tych samych pytań, zapominaniem imion i dat, problemy z przywołaniem niedawnych wydarzeń,

• problemy językowe – trudności w znalezieniu odpowiedniego słowa podczas rozmowy, problemy z rozumieniem mowy,

• problemy wykonawcze – trudności w podejmowaniu decyzji, np. podczas robienia zakupów; mniejsza dbałość o higienę osobistą, problemy z zarządzaniu budżetem domowym,

• problemy wzrokowo-przestrzenne – trudności w poruszaniu się, zmiana pola widzenia, problemy podczas rysowania,

• zaburzenia ruchowe – spowolnienie ruchowe, problemy z postawą ciała, drżenie mięśni, sztywność mięśni (tzw. zespół parkinsonowski),

• zmiany nastrojów – drażliwość, apatia, depresja.

Jak lekarz stawia diagnozę choroby?

Rodzina albo sam pacjent nie jest w stanie zdiagnozować choroby Alzheimera, gdyż konieczne jest poczynienie odpowiednich badań. Gdy zatem podejrzewamy chorobę, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego lub psychiatry – specjalista wykona badanie przesiewowe i postawi wstępną diagnozę. Jak jest ona stawiana? Aby uniknąć uznaniowości podczas diagnozowania choroby Alzheimera, światowe towarzystwa medyczne opracowały kryteria, według których należy dokonywać rozpoznania. Kryteria te obejmują występowanie określonych objawów typowych dla otępienia alzheimerowskiego. Nasilenie tych objawów musi być jednak dość duże, aby ustalić prawidłowo rozpoznanie. Istnieje kilka testów, które wykonuje się jako tzw. badania przesiewowe na początku diagnostyki choroby Alzheimera:

• skala oceny stanu psychicznego, czyli test MMSE (Mini-Mental State Examination),

• test MOCA,

• test Rbans.

Testy te sprawdzają orientację w czasie oraz miejscu, a także wykrywają ewentualne zaburzenia wzrokowo-przestrzenne czy zaburzenia językowe i pamięciowe. Nie są one wystarczające do tego, aby rozpoznać chorobę, ale mogą wskazać dalszy kierunek diagnostyki. Jeżeli wyniki wskażą odchylenia od normy, istotna jest dalsza diagnostyka – tę przeprowadza już neuropsycholog, który ocenia m.in. sprawność intelektualną czy poznawczą. Badanie neuropsychologiczne jest badaniem specjalistycznym i jego celem jest ustalenie rodzaju zaburzenia funkcji poznawczych oraz stopnia zaawansowania. Psychiatra natomiast prowadzi leczenie wspomagające i ocenia ewentualne zaburzenia w zachowaniu i nastroju. Neurolog z kolei ma za zadanie dokonać wykluczenia innych przyczyn występujących zaburzeń o charakterze otępienia, m.in. guzów mózgu, wodogłowia, zmian pourazowych czy czynników naczyniowych. Być może konieczne będzie także badanie neuroobrazowe OUN (ośrodkowego układu nerwowego) wykonane przez neuroradiologa. Badania te nie służą jednak do potwierdzenia rozpoznania, ale do wykluczenia innych przyczyn objawów.

Test na Alzheimera – pomocne sposoby

Jeśli chory nie jest przekonany do wizyty u lekarza, rodzina jest niekiedy zmuszona do samodzielnego diagnozowania. Nie jest absolutnie polecane wyjście, natomiast w sytuacji, gdy chory nie zgadza się na diagnostykę przez specjalistę, czasami to jedyny sposób na rozpoczęcie działań wspomagających pacjenta, a także pozwalających rodzinie zrozumieć, co jest powodem zmiany zachowania bliskiej osoby. Niekiedy po takiej „domowej” diagnostyce, gdy choremu rodzina przedstawi obiektywne argumenty wskazujące, że może on cierpieć na chorobę Alzheimera, ten zmienia zdanie i zgadza się na wizytę u lekarza. Być może to pierwszy krok to dalszej diagnostyki i leczenia choroby. Jak zatem możemy częściowo sami zdiagnozować chorego? Możliwości jest kilka – są to różne testy, które możemy wykonać w domu.

1. Prosty test na Alzheimera

Pierwszy test polega na wykonaniu przez potencjalnie chorego następujących czynności:

• obliczenie w pamięci reszty podczas płacenia przy kasie,

• opisanie własnymi słowami różnic pomiędzy standardowymi przedmiotami domowymi (np.. mikserem a czajnikiem),

• odczytanie godziny pokazanej na zegarze, według jego wskazówek.

Jeśli osoba nie jest w stanie udzielić odpowiedzi na któreś z pytań, może to być wskazanie do rozpoznania choroby Alzheimera.

2. Test zegara

Innym testem jest tzw. test zegara, który został opracowany już w latach 50. XX wieku. Najlepiej, aby test był wykonany pod okiem psychologa – wówczas jest możliwość określenia zaburzeń lub urazów mózgu. Na podstawie testu można także wykryć zaburzenia poznawcze wczesnego etapu Alzheimera. Na czym polega test?

Osoba chora ma za zadanie narysować zegar i zaznaczyć na nim godzinę 11:10. Takie zadanie pokazuje, w jaki sposób pacjent planuje działania i jak wykonuje zadanie, a także jaką ma koordynację wzrokowo-ruchowo-przestrzenną. Przy ocenie bierze się pod uwagę także kształt tarczy, kolejność cyfr i ich kierunek. Istotne jest również to, czy narysowane cyfry pacjent zlokalizował wewnątrz czy na zewnątrz obrysu. Jeśli pacjent nie chce zgłosić się na taki test osobiście do psychologa, rodzina być może mogłaby nagrać, jak wykonuje to zadanie i pokazać wideo psychologowi bez udziału samego chorego – jeśli specjalista i chory się na to zgodzą.

3. Test na siłę uścisku

Zadaniem tego testu jest wskazanie, czy dana osoba ma predyspozycje do obniżenia się poziomu sprawności umysłowej w przyszłości. Wynik testu może także zdiagnozować pierwsze objawy Alzheimera i demencji. Jak wykonać test?

• Potrzebujemy siłomierza ręcznego.

• Siłomierz należy ścisnąć jedną ręką trzykrotnie.

• Z trzech uzyskanych wyników wyciągamy średnią uścisku.

• Mężczyźni powinni mieć wynik na poziomie min. 105 punktów, natomiast kobiety – 57 punktów. Wyniki poniżej powinny wzbudzić niepokój.

Jeśli nie posiadamy siłomierza, jest wersja alternatywna wykonania tego testu: potrzebujemy wagi łazienkowej, stopera i drążka do podciągania. Wagę kładziemy pod drążkiem. Musimy wejść na wagę i sprawdzić odczyt. Następnie zaciskamy dłonie na drążku i bez zginania nadgarstków czy rąk i kolan, próbujemy się podnieść tak, by waga pokazała „0”. Wynik, jaki pokaże waga, powinien zostać odjęty od naszej całkowitej masy ciała. Ćwiczenie to wykonywane regularnie – raz na jakiś czas – pozwoli nam na ocenę, czy nasza siła uścisku się pogorszyła i w takiej sytuacji powinniśmy udać się do lekarza, gdyż pogarszająca się siła uścisku jest wiązana przez naukowców z rozwojem chorób z grupy demencyjnych.

Jak szybko postępuje Alzheimer? Stadia choroby – przebieg etapów

Choroba Alzheimera postępuje powoli i potrafi rozwijać się bez objawów nawet kilkanaście lat. To, jak szybko postępuje choroba, jest dość zmienne. Niektórzy chorzy żyją z nią 8 lat, inni – 14 lat od pierwszych objawów. Nie jest to jednak reguła, i niektórzy chorzy z Alzheimerem żyją nawet 20 lat. Z czasem objawy choroby się pogarszają, ale tempo postępowania jest różne. Zmiany w mózgu pojawiają się natomiast na wiele lat przed pierwszymi objawami i okres ten może trwać wiele lat – taka postać choroby jest nazywana przedkliniczną chorobą Alzheimera. Stadia choroby dzieli się obecnie na 3 stopnie zaawansowania: otępienie łagodne, średnio zaawansowane oraz bardzo zaawansowane. Różnią się one charakterem, a także stopniem nasilenia objawów.

1. Otępienie łagodne

Otępienie łagodne i objawy z nim związane, wynikają z zaburzeń w sferze zapamiętywania nowych informacji, a także z zaburzeń koncentracji. Zaburzenia pamięci dotykają głównie pamięci operacyjnej, czyli pamięci dotyczącej aktualnie wykonywanych czynności czy aktualnych wydarzeń. Zaburzenia uwagi natomiast upośledzają dodatkowo trwałość śladu pamięciowego z mózgu, co sprawia, że chory np. nie pamięta, gdzie pozostawił okulary, albo wciąż pyta o to samo, mimo że przed chwilą otrzymał odpowiedź. Możliwe są dodatkowo zaburzenia osobowości i nastroju, takie zespół depresyjny. Zaburzenia osobowości natomiast objawiają się m.in. wycofaniem z życia społecznego, unikaniem kontaktów z innymi, nietaktownymi zachowaniami czy drażliwością. Osoba chora w stadium łagodnym jest jednak jeszcze na tyle samodzielna, aby móc sprawnie wykonywać codzienne czynności, ewentualnie z lekką pomocą innych. Na tym etapie typowe są trudności, takie jak:

• odnalezienie odpowiedniego słowa,

• zapominanie tego, co się przed chwilą przeczytało/usłyszało,

• częste gubienie różnych przedmiotów,

• zapominanie o ważnych wydarzeniach,

• problemy z organizacją oraz planowaniem,

• wycofanie społeczne,

• zapominanie imion.

2. Otępienie średnio zaawansowane

Poza narastającymi problemami z pamięcią, stadium to charakteryzuje się pogorszeniem innych funkcji poznawczych, głównie mowy oraz orientacji, a także zaburzeniami zachowania, a nawet objawami psychotycznymi. Osoba chora gubi się w znanych dotąd miejscach, ma problemy z trafieniem do swojego domu, nie rozpoznaje od razu członków rodziny i bliskich znajomych, a mowa staje się coraz to uboższa w słowa. Niekiedy obserwuje się w tym stadium:

• zachowania agresywne,

• apatię,

• zaburzenia snu i czuwania (np. spanie w dzień a czuwanie w nocy),

• omamy (halucynacje) – chory jest przekonany, że widzi albo słyszy osoby, których nie ma aktualnie w pomieszczeniu,

• urojenia (zwykle o treści prześladowczej).

Chory wymaga na tym etapie stałej opieki kogoś innego – opiekuna lub członka rodziny.

3. Otępienie bardzo zaawansowane

W otępieniu alzheimerowskim bardzo zaawansowanym obserwuje się niemożność wykonywania praktycznie wszystkich podstawowych czynności, takich jak:

• posługiwanie się sztućcami,

• ubieranie się,

• korzystanie z toalety,

• przygotowywanie posiłków.

Chory ponadto ma duże problemy w komunikacji z innymi. Dodatkowo zaburzenia orientacji sprawiają, że pacjent przestaje odróżniać pór dnia i nocy czy też otaczających go osób. Pojawiają się również zaburzenia ruchowe i problemy z chodzeniem. Na tym etapie chory często już nie wstaje w dzień z łóżka i spędza w nim większość czasu. Dochodzą też problemy z utrzymaniem moczu czy stolca oraz zaburzenia połykania. Wszystko to prowadzi do stopniowego wyniszczenia całego organizmu.

Choroba Alzheimera – leczenie

Jak wygląda leczenie choroby Alzheimera? W terapii stosuje się przede wszystkim wiele leków, przy czym różne są cele ich stosowania. Te dzieli się na następujące kategorie:

• leczenie przyczynowe – w celu modyfikacji rozwoju choroby,

• leczenie objawowe – dotyczące leczenia zaburzeń funkcji poznawczych,

• leczenie innych objawów związanych z chorobą.

Leczenie przyczynowe

Nie opracowano dotąd skutecznego leczenia, które hamowałoby rozwój choroby. Dotąd stosowano różne rodzaje leków, np. leki antyoksydacyjne, przeciwzapalne czy też terapie immunologiczne nakierowane na powstawanie złogów amyloidu. Niestety wszystkie te próby, jak dotąd, były nieudane i wykorzystuje się obecnie metody leczenia, które mają charakter wyłącznie objawowy.

Leczenie objawowe

Leczenie objawowe zaburzeń funkcji poznawczych ma na celu podawanie leków, które zwiększają stężenie acetylocholiny w mózgu, gdyż wykazano, że ten neuroprzekaźnik jest wytwarzany nieprawidłowo w przebiegu choroby Alzheimera, co wynika z zaburzonego działania komórek nerwowych. Leki te działają głównie hamująco na enzym rozkładający acetylocholinę – są to inhibitory esterazy acetylocholiny, np.:

• rywastygmina,

• donepezil,

• galantamina.

Ponieważ do otępienia prowadzi również nadmierne działanie kwasu glutaminowego (to inny neuroprzekaźnik), stosuje się również leki hamujące receptor, z którym łącz się ten kwas, czyli memantyna. Poza tym w Polsce powszechne jest także stosowanie leków nootropowych, np. piracetamu, nicerogoliny oraz winpocetyny.

Spośród powyższych leków, niestety tylko w przypadku inhibitorów esterazy acetylocholiny oraz memantyny, dowiedziona jest skuteczność w kwestii poprawy funkcji poznawczych. Leki te mają również wpływ na leczenie zaburzeń zachowania.

Leczenie innych objawów

W zespole otępiennym występują także objawy neuropsychiatryczne oraz zaburzenia zachowania – te leczone są w różny sposób, przy czym najpierw rozważa się metody niefarmakologiczne. Np. zaburzenia w kwestii orientacji łagodzi się oznaczając miejsca w domu podpisami lub symbolami na drzwiach pomieszczeń. Należy także dobrze oświetlać korytarze w nocy, aby uniknąć problemów z orientacją chorego w nocy.

Osoby z Alzheimerem mogą miewać ostre stany zdenerwowania – te mogą być natomiast prowokowane także przez inne problemy medyczne, dlatego każdy pacjent z zaburzeniami poznawczymi powinien być dokładnie zbadany, aby można była stwierdzić, czy cierpi dodatkowo na chorobę chirurgiczną lub internistyczną. Agresywne zachowania mogą być okresowo złagodzone, poprzez zapewnienie choremu spokojnego otoczenia, a postępowanie psychologiczne powinno obejmować także opiekunów. Jeżeli zachowania agresywne nadal się utrzymują lub są niebezpieczne, być może konieczne będzie zastosowanie leków przeciwpsychotycznych nowej generacji w małych dawkach.

Jeśli chory cierpi na depresję, stosuje się tutaj leczenie podobne, jak u chorych bez otępienia. Leki mają wpływ na niepokój, rozdrażnienie czy inne objawy towarzyszące depresji – zwykle jednak należy poczekać 2-3 tygodnie na efekty.

W leczeniu bezsenności natomiast, stosuje się leki nasenne krótko działające, przy czym nie powinny być stosowane przewlekle.

Czy możliwe jest wyleczenie Alzheimera?

Aktualnie nie są znane żadne metody, które umożliwiałyby całkowite wyleczenie Alzheimera. Choroba Alzheimera to rozwijający się proces zwyrodnieniowy, który ma bardzo niekorzystne rokowanie, gdyż stopniowo prowadzi do niepełnosprawności, a także do całkowitego uzależnienia od opiekunów. Stosowanie odpowiednich leków może jednak spowolnić rozwój choroby i zmniejszyć nasilenie niektórych objawów.

Jak zapobiec chorobie?

Niestety nie ma konkretnej metody zapobiegania Alzheimerowi, gdyż nie została, jak dotąd, poznana dokładna przyczyna rozwoju choroby. Można jednak istotnie zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia lub opóźnić wystąpienie otępienia, poczynając kolejne kroki:

• rzucając palenie papierosów,

• stosując zdrową dietę zgodną z piramidą żywienia,

• utrzymując masę ciała i BMI na prawidłowym poziomie,

• dbając o zmniejszanie ryzyka sercowo-naczyniowego,

• utrzymując regularną aktywność fizyczną,

• dbając o aktywność umysłową,

• dbając o kontakty społeczne.

Zaleca się także czytanie, uczenie się coraz to nowych języków obcych, granie na instrumentach, udzielanie się społecznie (np. w wolontariacie), uprawianie sportów drużynowych, posiadanie nowych hobby. Co ciekawe, wykazano, że nawet gry komputerowe poprawiają funkcje poznawcze, trenując mózg.

Alzheimer to wyzwanie dla rodziny chorego

Alzheimer wpływa nie tylko na samego chorego, ale i jego rodzinę. Chory potrzebuje bowiem stałej opieki, co może stanowić ogromne obciążenie dla bliskich, szczególnie że w chorobie tej osoba może nie poznawać nawet najbliższej rodziny czy partnera, z którym spędził kilkadziesiąt lat. Może mieć ponadto omamy czy oskarżać swojego opiekuna o przemoc czy kradzież. Nierzadko osoba taka jest agresywna, zarówno pod względem psychicznym, jak i fizycznym. Rodzina chorego ponadto żyje w ciągłej obawie o jego bezpieczeństwo – może on bowiem wyjść np. w nocy w zimie na ulicę w koszuli nocnej czy odkręcić gaz i o tym zapomnieć. Rodziny bardzo często nie wiedzą, gdzie szukać wsparcia w takiej sytuacji, ani że takie wsparcie jest możliwe. Istotne jest, aby jednak po taką pomoc sięgać, ponieważ opiekunowie są narażeni na wiele negatywnych emocji, a samo sprawowanie opieki nad chorym z Alzheimerem jest bardzo wyczerpujące.

FAQ – podstawowe pytania związane z Alzheimerem

Pytań związanych z chorobą Alzheimera, pojawia się wiele, szczególnie ze strony rodziny chorego oraz osób, które znajdują się w grupie ryzyka i zauważyły u siebie pierwsze objawy Alzheimera. Poniżej przedstawiam odpowiedzi na najważniejsze z nich.

Jakie badania wykonać, aby sprawdzić swoją pamięć?

Jeśli zauważyliśmy u siebie problemy z pamięcią, konieczne jest podjęcie diagnostyki, która określi nasze funkcje poznawcze (ich poziom) oraz ewentualną obecność zaburzeń. Początkowo przeprowadzane są różnego rodzaju testy – przez psychologa lub lekarza – i polegają one głównie na odpowiadaniu na pytania czy wykonywania prostych obliczeń. Testy te mogą wskazać wstępnie, czy występują u nas zaburzenia poznawcze, a jeśli tak, jakie jest ich nasilenie. Mogą bowiem wystąpić zaburzenia łagodne (MCI) lub otępienie. Jeśli testy wykażą problemy z pamięcią, lekarz wskaże kolejną diagnostykę u innych specjalistów, m.in. neuropsychologa, neurologa, neuroradiologa czy psychiatry. Konieczne jest bowiem wykluczenie innych przyczyn problemów z pamięcią, m.in. chorób sercowo-naczyniowych, guzów mózgu, wodogłowia czy zaburzeń hormonalnych.

Jakie badania wykonać, aby ustalić przyczynę problemów z pamięcią?

Lekarz zaleci przede wszystkim konsultacje z wyżej wymienionymi specjalistami. Być może konieczne będzie wykonanie badań obrazowych, aby wykluczyć pewne choroby. Konieczne jest wykluczenie m.in. niedoczynności tarczycy, uszkodzenia nerek, uszkodzenia wątroby, niedokrwistości, niedoborów witaminy B12 oraz kwasu foliowego oraz chorób sercowo-naczyniowych (choroby te są drugą, co do częstości, przyczyną otępienia). Zaleca się zatem wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych krwi i jeśli wykażą one odchylenia od normy, konieczne jest wdrożenie leczenia i ponowna ocena zaburzeń poznawczych pacjenta. Po wykluczeniu chorób ogólnych, dokonuje się diagnostyki specjalistycznej za pomocą m.in. badań obrazowych mózgowia (rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa). Badania te mogą wykazać zaniki mózgu oraz uszkodzenia poszczególnych struktur charakterystyczne dla choroby Alzheimera (m.in. zaniki w okolicy płatów skroniowych i ciemieniowych przemawiają za chorobą Alzheimera). Jeśli badania są prawidłowe, należy jeszcze sprawdzić, czy przyczyną zaburzeń pamięci jest patologia alzheimerowska, czyli odkładanie się nieprawidłowych białek w mózgu (beta amyloid oraz białka tau). Ponadto do wykrycia Alzheimera można wykonać badanie PET-TK oraz badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Kiedy należy rozpocząć leczenie Alzheimera i na czym ono polega?

Aktualnie na Alzheimera na świecie 5 leków, z czego w Polsce stosuje się 3 z nich. Obecnie prowadzone są jednak liczne badania oraz programy, w których naukowcy badają działanie innych preparatów. Poza leczeniem farmakologicznym, zalecane jest także leczenie niefarmakologiczne, np. aktywność fizyczna, ćwiczenia pamięci, leczenie innych schorzeń w przebiegu Alzheimera.

Czy można zapobiec chorobie?

Są pewne czynniki ryzyka, które sprzyjają wystąpieniu choroby – zatem ich unikanie, oczywiście o ile to możliwe, może stanowić profilaktykę przeciwko rozwojowi Alzheimera. Czynniki modyfikowalne – czyli takie, na które mamy wpływ – to m.in. palenie papierosów, niski poziom wykształcenia, otyłość, nadużywanie alkoholu, wysoki poziom cholesterolu, cukrzyca, mała aktywność fizyczna, intelektualna i społeczna. Czynniki niemodyfikowalne (czyli takie, na które nie mamy wpływu) to natomiast obciążenie genetyczne oraz wiek.

Bibliografia

• Kumar A, Sidhu J, Goyal A, et al. Alzheimer Disease. [Updated 2021 Aug 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan.

• Weiner MW, Veitch DP. Introduction to special issue: overview of Alzheimer's Disease Neuroimaging Initiative. Alzheimers Dement 2015;11:730–733.

• Schachter AS, Davis KL. Alzheimer's disease. Dialogues Clin Neurosci. 2000;2(2):91-100.

• Neugroschl J, Wang S. Alzheimer's disease: diagnosis and treatment across the spectrum of disease severity. Mt Sinai J Med. 2011;78(4):596-612.

• Barnes DE, Covinsky KE, Whitmer RA, et al. Predicting risk of dementia in older adults: the late-life dementia risk index. Neurology. 2009;73:173–179.

• Gaweł M., Potulska-Chromik A., Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 7, 2015.