Retinol - działanie, właściwości, przeciwwskazania

Retinol, czyli pochodna witaminy A

Retinol to pochodna witaminy A – na nią składają się różne formy retinoidów. Retinol jest uznawany za najbardziej aktywną formę witaminy A. Jest także jedną z najlepiej przebadanych substancji, które producenci dodają do kosmetyków – badania nad nim sięgają początków lat 80. XX wieku. Wówczas dermatolog – Albert Kligman – wykazał w badaniach, że kosmetyki zawierające retinol, mogą skutecznie leczyć trądzik i przynosić naprawdę spektakularne efekty, jeśli chodzi o opóźnianie procesów starzenia się skóry.

Retinol – najskuteczniejszy składnik przeciwstarzeniowy

W związku z tym retinol od lat uchodzi za najskuteczniejszy związek, jeśli chodzi o właściwości przeciwstarzeniowe, wyrównujące koloryt cery, rozjaśniające ją czy wygładzające zmarszczki. Działanie retinolu, jakim jest spłycanie zmarszczek, jeszcze nie zostało podważone żadnymi badaniami – i co ciekawe, nikomu jeszcze nie udało się wynaleźć skuteczniejszej substancji o takim działaniu. Potwierdzone jest natomiast naukowo to, że retinol jest silną substancją odmładzającą i przeciwtrądzikową.

Istotne jest, że retinol to jedyna substancja zarejestrowana jako lek o działaniu przeciwstarzeniowym. Dzięki dobrej tolerancji przez skórę, z powodzeniem stosuje się go w leczeniu trądziku różowatego, pospolitego, w chorobach związanych z nieprawidłowym rogowaceniem (np. atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, rybia łuska). Co ważne, retinoidy stosowane są nie tylko w leczeniu chorób skóry czy pielęgnacji – okazuje się, że mają również zastosowanie w leczeniu niektórych nowotworów.

Dlaczego potrzebujemy retinolu – witaminy A?

Kiedy powinniśmy sięgnąć po kosmetyki z retinolem? Okazuje się, że najlepiej jeszcze przed powstaniem pierwszych zmarszczek, czyli przed 30. rokiem życia. Dlaczego? W tym wieku pojawiają się pierwsze oznaki wolniejszej produkcji elastyny oraz kolagenu. Dostarczając skórze odpowiedniej dawki retinolu, możemy skutecznie zapobiegać powstawaniu zmarszczek czy utracie jędrności przez skórę. Tym bardziej, że z upływem lat nasza zdolność do przyswajania witaminy A z pożywienia jest coraz słabsza. Innym problemem jest fakt, że witaminy A zwykle dostarczamy w diecie za mało – znajduje się ona w podrobach, tłustych rybach morskich, szpinaku, marchwi, morelach, żółtkach jaj czy w pomidorach i brzoskwiniach.

Witamina A niestety nie może być syntetyzowana przez człowieka i musimy ją dostarczać z zewnątrz – np. w pożywieniu. Retinol dostarczamy do organizmu w postaci prowitaminy – beta-karotenu – a ten w jelitach ulega przemianom i przekształca się w witaminę A.

Witamina A pełni ważną rolę w podziałach komórkowych (łączy się m.in. z keratynocytami), syntezie hormonów, w procesach gojenia się czy w tym, jak pracują nabłonki w organizmie. Jest także budulcem czerwieni wzrokowej. Gdy w organizmie brakuje witaminy A, może pojawić się kurza ślepota, suchość, nadmierne łuszczenie się oraz rogowacenie naskórka. Nie sprzyja temu fakt, że im jesteśmy starsi, tym nasz organizm gorzej radzi sobie z wytwarzaniem witaminy A z pożywienia – zatem spada naturalnie jej poziom, co odbija się na zdrowiu organizmu oraz na wyglądzie skóry. Proces ten może przyspieszyć nadmierna ekspozycja na promieniowanie UVA oraz narażenie na stres oksydacyjny. Z tego powodu naturalnym wydaje się konieczność stosowania kosmetyków z retinolem, poza dostarczaniem witaminy A od wewnątrz.

Jak działają kosmetyki z retinolem?

Retinol przenika do głębokich warstw skóry i jest w stanie – co potwierdzają badania – pobudzić komórki do produkowania ważnych substancji dla młodego wyglądu skóry, czyli: kolagenu, elastyny oraz kwasu hialuronowego. Substancje te poprawiają jędrność skóry, nawilżają ją, wygładzają zmarszczki, poprawiają gęstość skóry i spowalniają istotnie procesy jej starzenia się. Kosmetyki z retinolem wykazują zatem takie działanie oraz:

• intensywnie regenerują skórę,

• spłycają zmarszczki,

• zapobiegają powstawaniu nowych zmarszczek,

• przyspieszają odbudowę komórkową skóry,

• nawadniają skórę,

• działają przeciwtrądzikowo,

• działają złuszczająco,

• regulują wydzielanie sebum,

• łagodzą stany zapalne,

• rozjaśniają plamy, przebarwienia, blizny,

• pobudzają skórę do produkcji kolagenu, elastyny i kwasu hialuronowego,

• wspomagają leczenie oparzeń,

• wspomagają leczenie odmrożeń,

• wspomagają proces angiogenezy (powstawania naczyń krwionośnych – redukują rumień),

• hamują metaloproteinazy (czyli działanie enzymów odpowiedzialnych za rozkład kolagenu i elastyny),

• przyspieszają procesy podziałów komórkowych,

• działają antyoksydacyjnie.

Sam retinol nie wystarczy – konieczny jest kwas retinowy

Retinol w skórze ulega przekształceniu w kwas retinowy – ten łączy się z receptorami i wywołuje zmiany na poziomie DNA. Warto wiedzieć, że jedynie kwas retinowy jest w stanie oddziaływać na DNA komórek i powodować ich odmłodzenie! Wywiera wówczas wpływ na takie procesy, jak metabolizowanie białek, metabolizm komórek czy podziału komórkowe. Dodatkowo w naskórku bierze udział w produkcji czynników wzrostu. Jest odpowiedzialny m.in. za proliferacje komórek oraz przyspieszanie turn over. Wskutek poprawy stanu warstwy rogowej, następuje wzmocnienie funkcji obronnych naskórka.

Pochodne witaminy A, czyli retiniol i retinal, aby zadziałały, muszą ulec przekształcić się właśnie w kwas retinowy. Ponadto retinol do skutecznego działania potrzebuje substancji dodatkowych, np. cynku – od niego zależne są enzymy i białka przekształcające retinol w kwas retinowy. Dlatego też do kuracji retinolem powinno się włączyć suplementację cynku – jest on niezbędny do tego, aby retinol przekształcił się w kwas retinowy i tym samym aby kuracja była skuteczna.

Warto także wiedzieć, że nie każdy kosmetyk z retinolem będzie tak samo skuteczny. Najlepsze efekty dadzą kosmetyki z większymi stężeniami retinolu, ale jednocześnie o formule, która zapobiega powstawaniu podrażnień. W kremach do twarzy zwykle stosuje się od 0,3 do 1% retinolu, a w kremach pod oczy od 0,1 do 0,3% retinolu. Jak wspomniałam, retinol, aby mógł zadziałać, potrzebuje przekształcić się w kwas retinowy – i niektóre kosmetyki mają formuły wspomagające ten proces. Lepiej więc sięgać po takie, które mają specjalnie opracowaną formułę na lepsze przekształcanie w kwas retinowy, niż zakup czystego retinolu. Ważna jest także zapewnienie odpowiedniej ochrony przed utlenianiem – jest to bowiem substancja niestabilna i szybko ulega degradacji pod wpływem np. promieniu UV czy tlenu z powietrza. Aby tak się nie stało, niektórzy producenci dodają do kosmetyku antyoksydanty, np. witaminę C i E. Ważne jest też opakowanie kosmetyku – najlepiej, aby chroniło ono składniki przed światłem (czyli np. w ciemnej buteleczce).

Jakie właściwości ma retinol w kosmetykach?

W kosmetykach stosuje się kilka rodzajów witaminy A. Zwykle jest to: retinol, retinal (retinaldehyd), beta-karoten, palmitynian retinylu, tretynoina (kwas retinowy).

Retinol jest wykorzystywany w kosmetykach w celu:

• stymulowania fibroblastów do produkowania kolagenu i elastyny, które poprawiają parametry skóry, m.in. jej jędrność i gęstość,

• zwiększania aktywności i ilości fibroblastów, zapobiegając degradacji elastyny i kolagenu,

• przywracania kolagenowi i elastynie prawidłowego splotu,

• przyspieszania odbudowy naskórka i regulowania podziałów komórkowych, co daje efekt pogrubienia naskórka,

• złuszczania martwych komórek naskórka, aby skóra stała się gładka,

• poprawiania parametrów warstwy rogowej, wzmacniając funkcje ochronne skóry,

• zapobiegania nadmiernej ucieczce wody ze skóry,

• poprawiania ukrwienia skóry, co zapobiega m.in. powstawaniu tzw. pajączków i rumienia,

• działania antyoksydacyjnego, które redukuje destrukcyjny wpływ wolnych rodników,

• uregulowania pracy gruczołów łojowych, tym samym leczenia trądziku, likwidowania zaskórników i innych niedoskonałości,

• usuwania drobnych i głębokich zmarszczek,

• zwiększenia jędrności, elastyczności i gładkości skóry,

• rozjaśniania przebarwień poprzez hamowanie aktywności tyrozynazy oraz procesów nieprawidłowego łączenia się melanocytów.

Retinol w kosmetykach – dla kogo jest polecany?

Proces starzenia się skóry zaczyna się już ok. 25. roku życia – wówczas skórze zaczyna stopniowo ubywać kolagenu. Jeśli często się opalasz, proces ten następuje jeszcze szybciej. Z tego powodu po kosmetyki z retinolem mogą sięgać już kobiety przed 30. rokiem życia, aby spowolnić procesy starzenia się skóry. Z kolei kobiety dojrzałe, które zmagają się z problemem ścieńczenia naskórka, wielu zmarszczek, przebarwień czy wiotkości skóry, również mogą sięgnąć po krem z retinolem, gdyż składnik ten jako jedyny ma udowodnione działanie odmładzające. Ważne jest to, aby preparat był dobrany do naszej cery i potrzeb.

Warto stosować retinol w sytuacji, gdy widzimy pierwsze oznaki starzenia, mamy skórę skłonną do podrażnień, zmagamy się z przebarwieniami. Retinol pomaga także w leczeniu trądziku i regulowaniu wydzielania sebum. Jeśli masz cerę naczynkową, suchą i wrażliwą, retinol również pomoże, ale zacznij kurację od mniejszych stężeń tego składnika.

Retinol – przeciwwskazania. Dla kogo nie jest polecany ten składnik?

Kremy z retinolem niestety nie są przeznaczone dla wszystkich. Kuracji retinolem nie powinno się rozpoczynać, jeśli na skórze widnieją rany – należy je najpierw wyleczyć. Ponadto przeciwwskazaniem jest częsta ekspozycja na promieniowanie UV oraz stosowanie kosmetyków z kwasami.

Istotnym przeciwwskazaniem – wręcz bezwzględnym – jest okres ciąży i karmienia piersią. Witamina A jest dopuszczalna dla kobiet w ciąży w dawce 300 ug/dobę, a przyjmowanie wyższych stężeń może doprowadzić do:

• uszkodzenia płodu,

• poronienia,

• wad twarzoczaszki

• wodogłowia,

• działania teratogennego.

Pewnie myślisz, że są niewielkie szanse na przekroczenie dopuszczalnej dawki, jeśli codziennie stosowałabyś krem z retinolem (witaminą A). Pamiętaj jednak, że witamina A znajduje się także w pożywieniu, zwłaszcza w marchewce czy wątróbce i rybach. Jeśli więc jesz dużo takich produktów (a w ciąży powinno się spożywać dużo warzyw i ryb), jest duże ryzyko, że przekroczysz dozwoloną dawkę witaminy A, jeśli dodatkowo będziesz jeszcze dostarczać ją z zewnątrz w postaci aplikowania kremu na skórę. Oznacza to niestety, że w ciąży musisz odstawić wszystkie kosmetyki z retinolem.

Co ciekawe, wiele kremów przeciwko rozstępom dla kobiet w ciąży zawiera retinol! Nie wiem, czy wynika to z niewiedzy producentów czy tego, że retinol rzeczywiście jest jedną z najskuteczniejszych substancji w tym zakresie i producenci – mimo wiedzy o jego szkodliwości dla ciężarnych – i tak dodają go do kosmetyków. W każdym razie sięgając po krem na rozstępy, gdy jesteś w ciąży, koniecznie sprawdzaj jego skład. Retinol obecnie w składzie zawarty jest np. w bardzo popularnym olejku na rozstępy, który ma w nazwie „Bio”.

Retinol na trądzik – czy działanie będzie korzystne?

Podczas leczenia trądziku stosuje się retinoidy – wówczas działają one dwukierunkowo:

• złuszczają martwe komórki znajdujące się w naskórku, oczyszczają zablokowane pory, zmniejszają produkcję sebum,

• łagodzą stany zapalne.

Retinol można stosować na trądzik, jeśli dermatolog tak zalecił – wówczas pod jego kontrolą bez obaw można leczyć trądzik zaleconymi kosmetykami. Jeżeli natomiast nie leczysz trądziku pod okiem dermatologa, lepiej samodzielnie nie stosować tej substancji, gdyż może spowodować efekt odwrotny do zamierzonego i jeszcze bardziej pogorszyć stan skóry (zaostrzyć zmiany).

Jak zacząć kurację retinolem?

Retinol zawarty w kosmetykach, jak wspomniałam, występuje w różnych stężeniach. Zwykle są to stężenia na poziomie 0,1-2%. Jeśli sięgasz po raz pierwszy po tego typu produkt, zacznij od mniejszych stężeń. Najrozsądniej będzie zacząć od kremu, który zawiera 0,2-0,5% retinolu – dzięki temu zmniejszysz ryzyko wystąpienia ewentualnych podrażnień, a skóra stopniowo przyzwyczai się do nowej substancji.

Rutyna pielęgnacyjna powinna zatem rozpocząć się od stopniowego wprowadzania preparatów z retinoidami, przy jednoczesnej uważnej obserwacji reakcji skóry na ich działanie. Tym sposobem stopniowo zbudujesz tolerancję skóry na retinol. Proces ten może trwać nawet 12 tygodni przy regularnym stosowaniu. Na początku skóra może być delikatnie zaczerwieniona. Może też zacząć się łuszczyć i stanie się sucha. Wówczas dobrze jest uzupełnić kurację o kosmetyki mocno nawilżające. Jeśli przez kilka dni kondycja skóry nie ulegnie pogorszeniu, możesz kontynuować stosowanie retinoidów. Jeśli stan skóry natomiast będzie coraz gorszy, udaj się do specjalisty i zaprzestań stosowania retinolu.

Jak stosować retinol? 5 ważnych zasad

Zanim zaczniesz kurację retinolem, konieczne jest zapoznanie się z kilka zasadami. Jest to bowiem silna substancja aktywna, a więc jest duże ryzyko podrażnień. Unikniesz ich, stosując poniższe wskazówki.

1. Kurację zacznij jesienią lub zimą. Stosowanie retinolu najlepiej jest rozpocząć w okresie jesienno-zimowym, gdy promieniowanie słoneczne jest mniejsze, ponieważ kosmetyki z retinolem uwrażliwiają skórę na promieniowanie i działają uczulająco – z tego powodu konieczne jest stosowanie kremów z wysokimi filtrami UVA i UVB (najlepiej SPF 50). Kremy z retinolem aplikuj ponadto na noc.

2. Stosuj dodatkowo preparaty silnie nawilżające. Przy kuracji retinolem niezbędne jest stosowanie preparatów mocno nawilżających, aby uniknąć podrażnień, zwłaszcza na początku kuracji.

3. Uzbrój się w cierpliwość. Kuracja retinolem wymaga cierpliwości, aby zauważyć korzystne działanie. Zwykle pierwsze efekty pojawiają się dopiero po 4-8 tygodniach. Wówczas warto kontynuować kurację.

4. Aplikacja kosmetyku. Krem lub serum z retinolem należy nakładać na twarz wieczorem. Skóra powinna być oczyszczona i sucha. Gdy produkt się wchłonie, nałóż na skórę krem nawilżający. Po ok. 6. tygodniach stosowania retinolu w niskim stężeniu, może wprowadzić dawkę wyższą na poziomie 1-2% - ale dokładnie obserwuj reakcje skóry.

5. Częstotliwość stosowania. Na początku kuracji retinolem aplikuj preparat 1-2 razy w tygodniu przez 2 tygodnie (odstępy min. 3 dni). Po 2. tygodniach możesz zwiększyć częstotliwość do nakładania kosmetyku np. co drugi dzień. Jeśli skóra dobrze reaguje, możesz zacząć po ok. 2. tygodniach zwiększyć częstotliwość do codziennej aplikacji.

Efekty i opinie o stosowaniu kosmetyków z retinolem

Wśród wielu opinii na forach internetowych oraz w opisach kosmetyków z retinolem, znajdziemy informacje o możliwych efektach kuracji takimi produktami. Mówi się m.in. o:

• spłyceniu zmarszczek, nawet głębokich,

• wyrównaniu struktury skóry,

• poprawie kolorytu, w tym rozjaśnieniu przebarwień,

• poprawie nawilżenia skóry,

• poprawie elastyczności i jędrności skóry,

• wyraźnym odmłodzeniu skóry i jej zagęszczeniu.

Na efekty trzeba czekać ok. 3 miesiące (pod warunkiem systematycznej pielęgnacji). Niektóre osoby twierdzą jednak, że mimo kuracji trwającej 3 miesiące, nie zauważyły żadnych efektów lub skóra uległa pogorszeniu (zwykle jednak stosowały od początku zbyt duże stężenia tego składnika, co doprowadziło do wyraźnych, niekorzystnych reakcji skóry). U innych zaś efekty pojawiają się nawet po kilku tygodniach regularnego stosowania i przy niskim stężeniu retinolu.

Retinol – skutki uboczne stosowania

Jeśli retinol będzie stosowany nieprawidłowo lub w sytuacji, gdy występują przeciwwskazania, niestety mogą pojawić się pewne niekorzystne efekty uboczne. Początkowo retinol może spowodować zaczerwienienie skóry, podrażnienie jej, swędzenie – zwykle jest to efekt zastosowania kosmetyku ze zbyt wysokim stężeniem retinolu lub braku zastosowania dodatkowej ochrony w postaci kremu silnie nawilżającego. Wiele osób robi również błąd, rezygnując ze stosowania kremu z wysokim filtrem przeciwsłonecznym – a to powinno być podstawą kuracji preparatami z retinolem (krem z filtrem należy aplikować codziennie). W efekcie skóra jest bardziej narażona na podrażnienia i staje się zaczerwieniona, gdyż retinol jest substancją fototoksyczną. Innym błędem jest stosowanie retinolu na dzień, zamiast na noc – wówczas narażamy skórę na kontakt ze światłem słonecznym.

W przypadku preparatów z dużym stężeniem retinolu, efektem ubocznym może być intensywne łuszczenie się skóry.

Ponadto tak, jak wspomniałam, retinol stosowany przez kobiety w ciąży może zagrażać dziecku, powodując liczne wady (ma działanie teratogenne), a nawet poronienie.

Bibliografia

• Kaźmierska A., Bolesławska I., Przysławski J. Wpływ retinoidów na skórę i zapobieganie ich skutkom ubocznym. Hygeia Public Health 2019; 54(3): 165 – 172.

• Czarnota A. Retinoidy. Mechanizm działania, właściwości oraz zakres stosowania w dermatologii i kosmetologii. Dermatologia i Kosmetologia 2018; 4(7): 371 – 376.

• Bręborowicz G., Położnictwo i ginekologia, tom 1, Warszawa 2013.