Czy to Alzheimer? Poznaj charakterystyczne objawy

Czym jest Alzheimer?

Alzheimer to rodzaj demencji. Jest to choroba rzutująca na procesy myślenia, zapamiętywania, a ostatecznie także na zachowanie chorego. Objawy zaawansowanego stadium Alzheimera są niestety bardzo poważne i mogą utrudniać niemal całkowicie codzienne funkcjonowanie. Zanim jednak do nich dojdzie, choroba rozwija się przez długie lata. Uszkodzenia w mózgu mają swoje początki jeszcze przed pierwszymi oznakami problemów z pamięcią.

Na czym dokładnie polega choroba Alzheimera? Aby to zrozumieć, konieczne jest poznanie mechanizmów i budowy układu nerwowego. Mózg człowieka składa się z ok. 100 mld neuronów, czyli komórek nerwowych. Każda z nich łączy się z innymi, przez co tworzą się tzw. sieci komunikacyjne. Połączone w grupy komórki mają różne zadania – jedne są odpowiedzialne np. za procesy uczenia się, inne za zapamiętywanie, a jeszcze inne w myślenie czy przetwarzanie bodźców zmysłowych (widzenie, słyszenie itd.). Aby odpowiednio funkcjonować, komórki nerwowe muszą mieć dostęp do zapasów energii. Ponadto muszą mieć możliwość przetwarzania oraz przechowywania informacji, a także komunikacji z innymi komórkami. Wszystkie te procesy wymagają bardzo dużych ilości tlenu i energii. Niestety, w przebiegu choroby Alzheimera komórki nerwowe stopniowo tracą zdolność do wykonywania swoich funkcji, obumierają i powodują tym samym niemożliwe do odwrócenia uszkodzenia w mózgu. Naukowcy nie wiedzą niestety, na jakim etapie zaczyna się problem.

Choroba Alzheimera dotyka najczęściej osób po 65. roku życia. Istotne jest, że wraz z wiekiem ryzyko rozwoju tego schorzenia wzrasta. Dla porównania, na Alzheimera choruje szacunkowo 1 na 20 osób w wieku 40-65 lat, w wieku 65-80 lat 1 na 14 osób, natomiast w wieku powyżej 80 lat jest to już 1 na 6 osób.

Objawy choroby Alzheimera

Objawy choroby Alzheimera nie rozwijają się gwałtownie – zwykle potrzeba wielu lat, aby doszło do rozwoju wszystkich charakterystycznych dla Alzheimera symptomów. Ogólnie objawy tej choroby dzieli się na 3 kategorie:

• objawy poznawcze – mają związek z upośledzeniem świeżej pamięci, czego efektem są trudność w zapamiętywaniu aktualnych informacji,

• objawy funkcjonalne – dotyczą trudności w podejmowaniu codziennych czynności – np. utrzymaniu higieny osobistej czy samodzielnego ubierania się,

• objawy behawioralno-psychologiczne – związane są z zaburzeniami nastroju oraz zaburzeniami zachowania.

Poza powyższymi objawami, Amerykańskie Stowarzyszenie Chorych na Alzheimera sporządziło listę, na której umieszczono 10 najczęstszych objawów Alzheimera:

• zaburzenia pamięci,

• zaburzenia wzrokowo-przestrzenne,

• zaburzenia orientacji w przestrzeni i czasie,

• trudności z mową oraz pisaniem,

• zaburzenia procesów planowania oraz trudności w rozwiązywaniu codziennych problemów,

• problem z wykonywaniem podstawowych czynności w domu,

• gubienie przedmiotów i chowanie ich w nietypowych miejsach,

• urywanie kontaktów społecznych, rezygnacja z aktywności zawodowej, utrata dotychczasowych zainteresowań i hobby,

• problemy z prawidłowej ocenie sytuacji,

• zaburzenia nastroju i osobowości.

Jak rozpoznać objawy choroby Alzheimera?

Poniżej omawiam charakterystyczne objawy choroby Alzheimera w celu ułatwienia rozpoznania tego schorzenia. Wiele z nich może początkowo być przypisana do innych schorzeń, a dopiero w bardziej zaawansowanym stadium zaczyna układać się w całość i informować nas o rozwoju choroby Alzheimera. Z tego powodu niezwykle ważne jest wnikliwe obserwowanie objawów oraz ich postępowania.

Zaburzenia pamięci

Początkowo zauważalne są przede wszystkim zaburzenia pamięci. Osoba chora zapomina m.in. bieżące informacje, natomiast dość dobrze pamięta zdarzenia dawne – np. z okresu dzieciństwa. Kolejnym objawem zaburzeń pamięci jest stałe powtarzanie tych samych informacji. Często chory gubi przedmioty codziennego użytku i nie wie, gdzie je schował. Często zadaje także te same pytania. To wszystko może wskazywać na pierwsze oznaki choroby Alzheimera. Wraz z jej rozwojem pamięć dawna również ulega zatarciu, aż w końcowym stadium chory zapomina nawet tego, kim jest, jak się nazywa czy gdzie mieszka. Nie poznaje również najbliższych mu osób.

Zaburzenia mowy

Częstym objawem choroby Alzheimera są zaburzenia językowe i początkowo tzw. wypadanie słów. Chory ma trudności z przypomnieniem sobie konkretnych wyrazów. Później pojawiają się trudności z funkcjami mowy. Wraz z zaawansowaniem choroby, osoba chora wypowiada pojedyncze słowa, bez układania ich w zdania. W końcowej fazie wypowiada jedynie sylaby i wydaje dźwięki.

Zaburzenia widzenia i słyszenia

Choroba Alzheimera upośledza także przetwarzanie bodźców zmysłowych i wpływa na uszkodzenie procesów widzenia i słyszenia. Taki stan nazywa się agnofazją.

Zaburzenia koncentracji

Bardzo często jednym z pierwszych objawów choroby jest problem skupienia się na wykonywanych czynności i trudności w koncentracji. Z czasem osoba chora wydaje się coraz bardziej roztargniona, „żyjąca we własnym świecie”, nie uczestniczą w tym, co aktualnie się wokół niej dzieje.

Zaburzenia nastroju i zachowania

Alzheimer powoduje również spektrum zaburzeń nastroju oraz zachowania. Chory w pewnym momencie nie rozumie sytuacji, w której się znajduje i traci kontrolę nad własnym postępowaniem. Często się irytuje, boi, denerwuje, odczuwa niepokój i lęki.

Zaburzenia snu

Osoby chore na Alzheimera bardzo często cierpią także na zaburzenia snu. Jest to związane z pobudzeniem psychoruchowym spotykanym niezwykle często w przebiegu tej choroby, a także z niepokojem, zdezorientowaniem w czasie i miejscu oraz innych zaburzeń wynikających z uszkodzeń układu nerwowego powodowanych przez chorobę. Osoba chora często zasypia dopiero w późnych godzinach nocnych i budzi się dopiero w godzinach południowych kolejnego dnia. Niektórzy pacjenci przesypiają nawet całe dnie – szczególnie jeśli cierpią na obniżony nastrój. Z drugiej strony są przypadki, gdzie pacjenci mają silną potrzebę wczesnego zasypiania oraz bardzo wczesnego wstawania.

Omamy

Chory na Alzheimera często ma wewnętrzne przekonanie, że zagrażają jej inne osoby, w tym rodzina, opiekun czy inne bliskie osoby mające z nim stały kontakt. Często chory podejrzewa najbliższych o przekładanie mu i chowanie lub zabieranie potrzebnych przedmiotów czy kradzież pieniędzy. Niekiedy chory zarzuca również rodzinie podawanie mu złych leków czy wmawia, że najbliżsi chcą się go pozbyć. Takie zaburzenia niestety mogą powodować szereg poważnych konsekwencji, m.in. reakcje lękowe, zachowania agresywne oraz ryzykowne.

Zaburzenia depresyjne

Początkowo, gdy chory doznaje zaburzeń pamięci oraz pogarsza się jego zdolność do codziennego funkcjonowania, może rozwinąć się obniżenie nastroju objawiające się m.in. smutkiem, poczuciem braku sensu i beznadziejności, poczuciem bezsilności, niesprawiedliwości oraz stanem apatii. Podczas późniejszych stadiów choroby nierzadko mamy do czynienia z poważną depresją.

Napady padaczkowe i mioklonie

W późnych stadiach choroby Alzheimera mogą występować nagłe skurcze mięśni, czyli tzw. mioklonie (z reguły podczas zasypiania lub w nocy). Niekiedy spotykane są także napady padaczkowe o charakterze toniczno-klonicznym, które cechują się utratą przytomności do ok. 3 minut. Podczas takiego ataku chory krzyczy, odgina się do tyłu, prostuje kończyny. Jego oczy są skierowane ku górze, a dłonie mocno się zaciskają.

Zaburzenia psychoruchowe

W przebiegu choroby Alzheimera może wystąpić pobudzenie psychoruchowe, z reguły uaktywniające się w godzinach wieczornych. Chory może też mieć tzw. objaw wędrowania – polega on na silnej potrzebie ciągłego chodzenia. U pacjentów z tym objawem bardzo często pojawiają się próby wyjścia z mieszkania, w wyniku przekonania, że miejsce, w którym chory przebywa, nie jest jego prawdziwym mieszkaniem. Wówczas próbuje on powrócić do domu – i zwykle jest to dom rodzinny z dzieciństwa.

Objaw lustra i telewizora

W zaawansowanym stadium chory może nie pamiętać informacji o sobie i patrząc w lustro nie rozpoznaje swojej twarzy. Sądzi on, że osoba w lustrze jest obcą osobą i próbuje z nią nawiązać kontakt. Czasami przejawia wobec swojego odbicia w lustrze zachowania agresywne. Innym objawem zaawansowanego stadium może być tzw. objaw telewizora – chory sądzi, że to, co dzieje się na ekranie telewizora to zdarzenia dziejące się w rzeczywistości, co jest efektem pogłębiającej się dezorientacji.

Zaburzenia podstawowych czynności

Chory na Alzheimera wraz z rozwojem choroby ma coraz to większe trudności z wykonywaniem podstawowych czynności, takich jak sprzątanie, jedzenie, mycie się czy ubieranie. Z czasem traci nawet całkowicie takie umiejętności i staje się całkowicie zależny od innych osób.

Apraksja

To objaw charakterystyczny dla zaawansowanego stadium choroby. Polega na trudnościach z wykonywaniem wyuczonych ruchów, takich jak zawiązywanie butów czy posługiwanie się sztućcami. Pojawiają się także zaburzenia pisania i czytania.

Inne zaburzenia

Średnio u 60% chorych pojawiają się także inne zaburzenia neurologiczne. Może to być np. spowolnienie ruchów, mniej wyraźna mimika twarzy, sztywność mięśni, trudności w chodzeniu, częstsze upadki, problemy z pionizacją tułowia i siedzeniem.

Objawy Alzheimera w różnych stadiach choroby

W klasyfikacji medycznej stosuje się również podział objawów Alzheimera wg Barry'ego Reisberga. Polega on na grupowaniu objawów względem stadium choroby. Wyróżnia się 7 stadiów i dla każdego z nich przypisuje się charakterystyczne objawy pozwalające ustalić, w jakim zaawansowaniu jest choroba. I tak kolejno:

• I stadium – to brak zauważalnych objawów choroby w życiu codziennym. Stadium to jest właściwie niewykrywalne.

• II stadium – łagodne zaburzenia funkcji poznawczych. W tym stadium znajduje się ponad 50% populacji osób po 65. roku życia. Zaburzenia z tego stadium objawiają się okresowymi zaburzeniami pamięci. Chory zapomina nazwy przedmiotów, imiona, gubi drobne przedmioty, ma problemy z koncentracją czy znalezieniem słowa podczas rozmowy.

• III stadium – łagodne zaburzenia poznawcze – to stadium, gdzie nadal zaburzenia pamięci czy koncentracji są słabo zauważalne. Zwykle na pierwszym planie stoją problemy z przypomnieniem sobie nazw przedmiotów czy imion. Pojawiają się także łagodne problemy z wykonywaniem codziennych czynności, gubienie cennych przedmiotów, problemy z odtworzeniem przeczytanej treści. Mogą także wystąpić zaburzenia planowania. Niekiedy chorzy doświadczają stanów niepokoju.

• IV stadium – umiarkowane zaburzenia funkcji poznawczych – jest to nadal łagodne stadium rozwoju choroby Alzheimera. Objawem są trudności w przywoływaniu niedawnych wydarzeń, brak umiejętności wykonywania prostych obliczeń matematycznych, mniejsza zdolność do wykonywania zadań bardziej skomplikowanych (np. płacenie rachunków). Dodatkowo chory może zacząć mylić wydarzenia z własnego życia czy mieć problemy w zaplanowaniu posiłku. Osoby w tym stadium z reguły są przygaszone i sprawiają wrażenie zamkniętych w sobie. Zdecydowanie słabiej interesują się otoczeniem. Jednocześnie zdają sobie sprawę z tego, że gorzej funkcjonują, a ta świadomość często uruchamia mechanizmy obronne, takie jak zaprzeczanie objawom i ich ukrywanie.

• V stadium – średniozaawansowane zaburzenia funkcji poznawczych – w tym stadium zaburzenia funkcji poznawczych są już bardzo widoczne, w tym zaburzenia pamięci. Często na tym etapie konieczna jest pomoc choremu w podstawowych czynnościach. Chorzy mają duże problemy z przywoływaniem istotnych informacji, takich jak numer telefonu, własne imię (oraz imiona bliskich) czy miejsce zamieszkania. Mylą pory roku, dni tygodnia, daty. Mają problemy z samodzielnym doborem ubrania czy obliczeniami. Potrzebują pomocy w codziennym funkcjonowaniu – np. aby ktoś zadbać o posiłek, opłacenie rachunków, zrobienie zakupów. Często występują ponadto zaburzenia nastroju oraz zachowania: chorzy miewają zachowania agresywne, stają się podejrzliwi, boją się samotności.

• VI stadium – zaawansowane zaburzenia poznawcze – to zaawansowane stadium choroby Alzheimera. Na tym etapie zaburzenia pamięci są już bardzo głębokie, podobnie jak zaburzenia zachowania. Dochodzi także do zmian w osobowości. Konieczna jest pomoc innych, ponieważ chory traci już zdolność do samodzielnego ubierania się, korzystania z toalety, jedzenia. Chorzy często zapominają imiona opiekunów, ale raczej pamiętają jeszcze imiona rodziny i najbliższych osób. Zdarza im się jednak pomylić np. męża z rodzicem.Na tym etapie dochodzi do zaburzenia cyklu snu i czuwania. Rozwijają się także objawy takie, jak podejrzliwość, zmiana zachowania, omamy, urojenia, złudzenia.

• VII stadium – bardzo ciężkie zaburzenia poznawcze – to bardzo zaawansowane stadium Alzheimera i jest jednocześnie ostatnim stadium. Na tym etapie chory traci całkowicie kontakt z otoczeniem. Traci także kontrolę ruchów i jest całkowicie zdany na osoby trzecie. Nie jest już w stanie płynnie mówić, a z reguły wypowiada tylko pojedyncze sylaby lub słowa. Występuje także nietrzymanie moczu i stolca. Chory nie potrafi samodzielnie jeść, korzystać z toalety, chodzić, siedzieć, utrzymywać ciała w pionie.

Jak długo się żyje z Alzheimerem?

Osoba z chorobą Alzheimera, według szacunków, żyje od 4 do 8 lat od momentu zdiagnozowania. Zdarza się jednak, że osoba chora żyje nawet 20 lat. Należy także pamiętać, że zmiany w mózgu i układzie nerwowym mogą rozpocząć się już na wiele lat przed pierwszymi objawami choroby.

Bibliografia

• Gaweł M., Potulska-Chromik A., Choroby neurodegeneracyjne: Choroba Alzheimera i Parkinsona, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr. 7, 2015, str. 469- 471.

• Birks J., Cholinesterase inhibitors for Alzheimer’s disease, Cochrane Database Syst Rev 2006 Jan 25; 1:CD005593.

• Dubois B., Feldman H.H. , Jacova C. et al., Research criteria for the diagnosis of Alzheimer’s disease: revising the NINCDS-ADRDA criteria, Lancet Neurol 2007; 6: 734-746.