Alzheimer – wczesne objawy choroby

Choroba Alzheimera – na czym polega?

Choroba Alzheimera należy do grupy tzw. chorób neurodegeneracyjnych. Polega ona na stopniowym uszkadzaniu mózgu i układu nerwowego, prowadząc do ogólnego otępienia i wielu innych, poważnych konsekwencji, w tym zgonu. Przyczyny powstawania Alzheimera nie są niestety znane. Za główny czynnik ryzyka uznaje się natomiast wiek powyżej 65 lat, przy czym są przypadki, gdy zachorowanie następuje szybciej – nawet w wieku 40 lat.

Choroba Alzheimera powoduje uszkodzenia w korze mózgowej, czego efektem są problemy z pamięcią, a wraz z zaawansowaniem choroby – także z myśleniem i mówieniem. Początkowo objawy są bardzo niewinne i łagodne – wręcz niezauważalne. Obejmują zapominanie wyrazów, imion czy dat. Ostatecznie jednak choroba powoduje zapominanie bliskich. Chory nie rozpoznaje rodziny, swojego domu, nie jest w stanie podejmować podstawowych czynności – także fizjologicznych. Dochodzi do stopniowego zaniku mózgu, co można potwierdzić odpowiednimi badaniami (m.in. tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny).

Choroba Alzheimera z reguły rozwija się przez wiele lat, zanim da wyraźne objaw. Niekiedy trwa to nawet 20 lat, ale są także przypadki, gdy od pierwszych objawów do śmierci z powodu Alzheimera mijają zaledwie 2 lata. Bezpośrednia przyczyna zgonu to jednak nie Alzheimer, ale powikłania, jakie powoduje – czyli np. udar mózgu, uszkodzenie układu oddechowego, zaburzenia połykania.

Choroba Alzheimera niestety jest nieuleczalna. Wiemy natomiast, jak zmniejszyć ryzyko jej rozwoju lub opóźnić tempo uszkodzeń. Warto zapoznać się z taką wiedzą, ponieważ obecnie choroba Alzheimera jest bardzo powszechna i charakterystyczna dla świata zachodniego – obecnie na świecie cierpi na nią aż 30 mln ludzi, w tym w Polsce – ok. 350 tys. osób. Z roku na rok liczby te ulegają wzrostowi i według szacunków do 2050 roku liczba chorych na Alzheimera na świecie wzroście aż do... 131 mln.

Choroba Alzheimera – kto jest najbardziej narażony?

Są pewne czynniki ryzyka rozwoju choroby Alzheimera. Należą do nich m.in.:

• wiek powyżej 65. roku życia oraz powyżej 80. roku życia,

• płeć żeńska,

• cukrzyca,

• choroba Alzheimera w bliskiej rodzinie,

• predyspozycje genetyczne sprzyjające rozwojowi rodzinnej postaci choroby Alzheimera,

• niski poziom wykształcenia.

Alzheimer – wczesne objawy (pierwsze objawy)

Wczesne objawy Alzheimera często są bagatelizowane i niezauważane przez bliskie osoby. Należą do nich np.:

• zapominanie imion i nazw przedmiotów,

• problemy z przypomnieniem sobie konkretnego słowa,

• gubienie przedmiotów codziennego użytku,

• słaba orientacja w przestrzeni,

• problemy z planowaniem działań oraz organizacją (np. z planowaniem zakupów, posiłków, dnia, finansów itd.),

• zapominanie o ważnych datach czy wydarzeniach,

• problemy z przypomnieniem sobie swojego numeru telefonu czy pinu do karty.

Wczesne objawy są zatem bardzo niewinne, a warto przy tym wiedzieć, że przyczyn zaburzeń pamięci jest cała masa. Mogą wynikać one z różnych chorób, np. ze schorzeń naczyniowych czy endokrynologicznych. Niekiedy zaburzenia pamięci wynikają z poważniejszych chorób, np. nowotworu mózgu. Mogą też pojawić się po udarze czy w wyniku zatrucia tlenkiem węgla. Są również bardziej błahe przyczyny „zapominalstwa”, np. niedobór witamin z grupy B (np. witaminy B12). Wszystko to może sprawić, że zaburzone zostaną funkcje poznawcze, w tym pamięć. Tym samym choroba Alzheimera we wczesnym stadium, gdy jeszcze nie ma innych charakterystycznych objawów, z reguły nie jest diagnozowana. A od pierwszych zmian w mózgu do wystąpienia innych objawów klinicznych choroby mija niekiedy 10, a nawet 20 lat. Jest to wówczas tzw. „niema faza schorzenia”. Gdy dojdzie do rozwoju choroby, manifestuje się ona dużo poważniejszymi objawami w postaci znacznych zaburzeń pamięci (nierozpoznawanie rodziny czy niepamiętanie informacji o sobie) – wówczas mówimy o otępieniu typu alzheimerowskiego.

Wczesne objawy Alzheimera – jak je rozpoznać?

Choroba Alzheimera zwykle kojarzona jest z zaburzeniami pamięci, ale są także inne wczesne objawy, które powinny wzbudzić w nas niepokój. Wnikliwa obserwacja pozwoli nam rozpoznać pierwsze oznaki choroby. Jakie sygnały wskazują, że może rozwijać się choroba Alzheimera? Oto kilka wczesnych objawów spoza zaburzeń pamięci:

• Osoba, która ma chorobę Alzheimera, zmienia się pod względem temperamentu czy osobowości. Bywa, że opanowana dotychczas osoba staje się coraz bardziej wybuchowa, łatwo się denerwuje i złości, ale także łatwo ulega wzruszeniom i nie potrafi skutecznie kontrolować własnych emocji.

• Alzheimer może powodować, że chory niekiedy zachowuje się (lub wypowiada) nieadekwatnie do sytuacji.

• Innym wczesnym objawem jest zaniedbywanie codziennych obowiązków przez osobę, która dotychczas dobrze radziła sobie z codziennymi zadaniami i była aktywna. Gdy choroba się rozwija, może dochodzić do szukania wymówek, by nie pójść do pracy czy na spotkanie ze znajomymi. Sygnałem o rozwijającej się chorobie może być też brak dbałości o ubiór (jeśli wcześniej dana osoba dbała o to, co ubiera), higienę czy wyraźne zmniejszenie poziomu aktywności do przesiadywania na kanapie i wycofania z aktywności, hobby czy relacji towarzyskich.

• Wczesnym objawem są również problemy z mową. Początkowo chory poprawnie buduje zdania, ale np. zapomina nazw przedmiotów czy ma trudności ze znalezieniem konkretnego słowa. Są to zaburzenia mowy nazywane afazją. Może także zmienić się sposób wypowiadania się – chory zaczyna mówić w sposób prosty, bez emocji, monotonnie.

Gdy wczesne objawy Alzheimera się nasilają...

Co robić, gdy wczesne objawy choroby się nasilają? Zmiany co prawda początkowo rozwijają się bardzo spokojnie, ale przez to są bagatelizowane we wczesnym stadium. W związku z tym często choroba zaczyna być diagnozowana i konsultowana przez specjalistów dopiero, gdy objawy są już bardzo silne i zaczynają być uciążliwe. Warto więc obserwować swój organizm (lub bliską osobę), aby stosunkowo szybko zauważyć, że choroba zaczyna postępować.

Objawem nasilenia choroby jest np. depresja, obniżony nastrój, negatywny stosunek do życia i innych osób, zmniejszenie poziomu aktywności. Innym objawem jest pozostawianie przedmiotów w niewłaściwych miejscach (np. pilot od telewizora ląduje w lodówce). Chory nie pamięta, że tam zostawił daną rzecz i zaczyna oskarżać domowników o złośliwe przestawianie przedmiotów.

Kolejne objawy wynikające z nasilenia Alzheimera, to m.in. zaburzenia lękowe, zaburzenia snu oraz zaburzenia łaknienia. Chory przestaje mieć apetyt, miewa urojenia i omamy, sądzi, że jest prześladowany, oszukiwany, zdradzany czy okradany.

W późniejszym stadium po wyjściu z domu chory może zapomnieć, po co wyszedł. Traci orientację i nie ma poczucia czasu. W zaawansowanym etapie choroby nie poznaje bliskich osób, aż wreszcie nie rozpoznaje własnego odbicia w lustrze. Traci zdolność wykonywania podstawowych czynności, np. ubrania się czy zrobienia kanapki.

Sam chory niestety często nie zauważa zmian w swoim zachowaniu czy tego, że cierpi na zaburzenia pamięci.

Jak opóźnić rozwój Alzheimera, gdy występują wczesne objawy?

Niestety choroba Alzheimera jest nieuleczalna – nie ma leku, który skutecznie by ją leczył. Dostępne są natomiast leki objawowe – łagodzą objawy lub minimalizują ryzyko ich rozwoju bądź wystąpienia. Duże znaczenie w opóźnianiu kolejnych objawów choroby Alzheimera są działania niefarmakologiczne, takie jak aktywność fizyczna, zdrowa dieta (zaleca się stosowanie diety DASH, diety śródziemnomorskiej lub zasad z Piramidy Żywienia), aktywność umysłowa.

W celu opóźnienia pojawienia się kolejnych objawów klinicznych, zaleca się ponadto:

• dbanie o minimum 6 godzin snu nocnego, aby mózg mógł oczyścić się skutecznie z nagromadzonego białka,

• leczenie zaburzeń depresyjnych (depresja przyspiesza starzenie się mózgu),

• zrezygnowanie z używek, w tym palenia papierosów i picia alkoholu (badania potwierdzają, że szczególnie niebezpieczny jest dym tytoniowy, gdyż zwiększa stres oksydacyjny i przyspiesza degenerację komórek nerwowych),

• spożywanie zdrowych, jednonienasyconych tłuszczów (takich jak oleje, orzechy, nasiona, oliwki, awokado),

• spożywaj wielonienasycone tłuszcze omega-3 (zawarte są w rybach, oleju i siemieniu lnianym),

• dostarczaj wraz z pożywieniem witaminę E (kiełki, orzechy, zielone warzywa liściaste), B9 (zielone warzywa, pomarańcze) i B12 (produkty odzwierzęce),

• ograniczaj czerwone mięso i żywność przetworzoną,

• bądź aktywny fizyczne (aktywność fizyczna może nawet zapobiegać chorobie, a gdy ta już się rozwija, znacznie spowolnić jej przebieg),

• bądź aktywny umysłowo – aby nie utracić funkcji poznawczych, zacznij nauki języków obcych, rozwiązuj krzyżówki, graj w szachy, czytaj, udzielaj się towarzysko, ucz się nowych rzeczy,

• dbaj o prawidłowy poziom glukozy we krwi oraz cholesterolu (nadmiar może przyspieszyć rozwój Alzheimera),

• dbaj o prawidłowy poziom ciśnienia krwi (nadciśnienie tętnicze krwi sprzyja schorzeniom sercowo-naczyniowym oraz rozwojowi chorób neurodegeneracyjnych).

Bibliografia

• Kellar D, Craft S. Brain insulin resistance in Alzheimer’s disease and related disorders: mechanisms and therapeutic approaches. Lancet. 2020;19(9):758-766.

• Dementia. World Health Organization website. Published September 21, 2020.

• What causes Alzheimer’s disease? National Institute on Aging website. Updated December 24, 2019. Accessed February 2021.

• Livingston G, Sommerlad A, Orgeta V et al. Dementia prevention, intervention and care. Lancet. 2017;390(10113):2673-2734.

• Weiner MW, Veitch DP. Introduction to special issue: overview of Alzheimer's Disease Neuroimaging Initiative. Alzheimers Dement 2015;11:730–733.