Choroba dwubiegunowa – co to jest? Objawy, TEST, dziedziczenie

Co to jest choroba dwubiegunowa afektywna?

Choroba afektywna dwubiegunowa jest z człowiekiem od wieków – co najmniej od czasów Hipokratesa, a więc IV wieku przed naszą erą. Hipokrates już wówczas opisywał swoich pacjentów z objawami, które są charakterystyczne właśnie dla choroby dwubiegunowej afektywnej. Jednak opis choroby, który stosujemy do dziś, stworzył niemiecki psychiatra na przełomie XIX i XX wieku – Emil Kraeplin.

Początki choroby dwubiegunowej mogą mieć przyczynę w dużej i szybkiej zmianie dotychczasowego życia. Zwykle choroba przychodzi nagle – raczej bywa kwestią dni, a niżeli tygodni. U mężczyzn częściej spotyka się podczas ChAD epizod manii, a u kobiet – epizod depresji. Choroba dwubiegunowa charakteryzuje się tym, że stale powraca i trwa od kilku dni, do nawet kilku miesięcy. ChAD występuje ponadto pod różnymi postaciami – w niektórych z nich zmiany epizodów są szybkie (następują nawet kilka razy w roku), a w innych zmiana z jednego na drugi epizod może potrwać latami.

Choroba dwubiegunowa nazywana jest także: zaburzeniem dwubiegunowym, zaburzeniem (lub psychozą) maniakalno-depresyjnym lub cyklofrenią. Niekiedy ChAD nazywa się depresją dwubiegunową, jednak nie jest to prawidłowe określenie.

Choroba dwubiegunowa – typy

Istnieją dwa podstawowe typy choroby afektywnej dwubiegunowej. W typie I występuje minimum jeden epizod manii, natomiast nie musi występować epizod depresyjny. W typie II natomiast występuje minimum jeden epizod depresji, a także minimum jeden epizod hipomanii.

Istnieje również postać ChAD określana jako cyklotomia – wówczas depresja i hipomania utrzymują się przez dłuższy czas. Oczywiście występują również postacie dwubiegunówki, podczas których pacjenci doznają manii, ale nie spełniają wszystkich warunków ani typu I, ani typu II czy cyklotomii – nie oznacza to, że należy wykluczyć chorobę dwubiegunową.

ChAD – objawy manii

Podczas epizodu manii występuje euforia, pobudliwość, a także ekspansywność, z tym, że euforia nie zawsze występuje i zamiast niej może pojawić się uczucie frustracji czy rozdrażnienia. Zmiany nastroju podczas manii mogą być bardzo gwałtowne i w ciągu kilku sekund zmienić się z wesołości w gniew.

Osoba, która doświadcza manii, ma dość wybujałe myśli. Bardzo często nie potrafi sobie uświadomić konsekwencji swoich działań. Nie potrafi planować, ani przewidywać – a to prowadzi do wielu problemów na tle osobistym i rodzinnym. Może również mieć błędne przekonanie o swoich niezwykłych zdolnościach albo wielkich talentach, a także kreować wizje własnych bogactw, władzy lub miłości. Z drugiej strony osoba podczas manii może czuć się bardzo zagrożona przez jakąś siłę i podejrzewać, że stała się np. ofiarą prześladowań (innych osób czy instytucji). Zachowania, które występują podczas manii, pojawiają się szybko i są gwałtowne. Bardzo często podczas tego epizodu chory wpada w hazard, podejmuje błędne decyzje finansowe, nie uważa podczas jazdy samochodem, ubiera się ekstrawagancko.

Podczas epizodu maniakalnego, chory nie odczuwa również potrzeby snu – dopiero po kilku dniach dochodzi do wyczerpania organizmu i wówczas słabnie także faza manii. Tego typu objawy mogą trwać co najmniej tydzień, ale nie jest to regułą.

ChAD – objawy hipomanii

Podczas hipomanii nastrój chorego jest polepszony. Pacjent jest wesoły, żywy, a otoczenie odbiera go bardzo pozytywnie. Myśli chorego są bardzo chaotyczne, pojawia się wiele nowych pomysłów oraz ogromna dawka kreatywności. W stanie hipomanii zachowania jednak są bardzo zdezorganizowane.

ChaD – objawy depresji

Podczas choroby dwubiegunowej może występować także epizod depresji. Wówczas chory czuje smutek, jest bardzo przygnębiony i zgaszony, czuje bezradność, bezużyteczność i samotność, ma niskie poczucie własnej wartości, jest załamany i nieszczęśliwy. Często podczas depresji odczuwane jest poczucie winy, wstydu czy niepokój – lęk.

Najczęściej występuje poczucie winy, smutku i lęki. Chory ponadto nie potrafi czerpać radości z żadnych działań – swoich lub otoczenia. Towarzyszy mu poczucie nudy i nie potrafi się niczym zainteresować. Dolegliwości są najbardziej nasilone rano, natomiast pod koniec dnia osoby z takimi objawami czują się zwykle nieco lepiej.

Osoba podczas epizodu depresji w chorobie dwubiegunowej, ma wiele negatywnych myśli na własny temat i swojej przyszłości – ale nie tylko. Negatywne myśli kreuje także na temat innych ludzi. Czuje, że jest bezwartościowa, a jej działania są nic nie warte. Przyszłość jawi się jako pełna problemów i z góry przesądzona.

Podczas depresji często występują problemy z wyjściem z domu – także do pracy. Wiąże się to m.in. z poczuciem, że nie jest się w stanie realizować żadnych działań, nawet tych najprostszych (codziennych), a myśli te są najsilniejsze zaraz po obudzeniu (a więc mamy też do czynienia z niemożnością wstania z łóżka).

Wiele zachowań podczas epizodu depresyjnego jest podobnych do innych chorób. W diagnozie pomocne będą następujące objawy towarzyszące: brak apetytu, problemy ze snem, brak pociągu seksualnego, brak wzwodu u mężczyzn i podniecenia u kobiet, częste bóle głowy i kręgosłupa, ogóle zmęczenie i osłabienie.

Choroba dwubiegunowa – objawy

Opisane wcześniej epizody manii, hipomanii i depresji to elementy, które towarzyszą chorobie afektywnej dwubiegunowej. Podczas nich charakterystyczne są szczególnie niektóre objawy. Oto one:

• epizod depresji: obniżony nastrój, brak energii, przygnębienie, smutek, zaniżone poczucie własnej wartości, poczucie winy, poczucie bezradności, utrata zainteresowań, otępienie myślowe, spadek popędu seksualnego, zaburzenia snu, zaburzenia koncentracji i pamięci, spadek apetytu;
• epizod manii: polepszenie nastroju (ale nie zawsze) i euforia, nadpobudliwość, większa aktywność psychoruchowa, większa energia życiowa, bezkrytyczne poczucie własnej siły i możliwości, zawyżona samoocena, działania chaotyczne i lekkomyślne, zachowania ryzykowne, nieprzemyślane i nagłe decyzje, słowotok, drażliwość;
• epizod hipomanii: dobre samopoczucie psychiczne i fizyczne, mniejsza potrzeba snu, zachowania lekkomyślne i ryzykowne, podejmowanie nieprzemyślanych decyzji, zachowanie krytycyzmu;
• epizod mieszany: to jednoczesne występowanie objawów depresji, manii oraz hipomanii.

Choroba dwubiegunowa u dziecka

Chorobę dwubiegunową często rozpoznaje się u osób po 20 roku życia, jednak nie jest wykluczone, by występowała u nastolatków, a nawet u dzieci. Zazwyczaj objawia się szybkimi i nagłymi zmianami nastroju, bez konkretnej przyczyny. Kryteria do diagnozy u dzieci są takie same, jak u dorosłych, jednak u osób młodych zamiast euforii częściej występuje podczas manii i hipomanii drażliwość, bunt, agresja i wybuchy złości. O ChAD u dziecka może także świadczyć:

• brak potrzeby snu,
• zaburzenia apetytu,
• problemy z koncentracją i zapamiętywaniem,
• nadpobudliwość,
• gadatliwość.

Występują także nierzadko zaburzenia współistniejące, takie jak ADHD, osobowość borderline czy zaburzenia lękowe.

Czy choroba dwubiegunowa jest dziedziczona?

Niestety tak. Choroba afektywna dwubiegunowa ma silne podłoże genetyczne – u krewnych z pierwszego stopnia osób chorych na chorobę dwubiegunową, o wiele częściej pojawia się to schorzenie (jak i inne zaburzenia depresyjne). Badania naukowe potwierdziły, że czynniki genetyczne są bardzo ważne w występowaniu zaburzeń depresyjnych, a szczególnie istotną rolę odgrywają właśnie w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej.

Jakie jest ryzyko zachorowania na chorobę dwubiegunową u krewnych pierwszego stopnia – a więc rodziców, dzieci, albo u rodzeństwa? Ryzyko to wynosi od 15 do 20%. Dodatkowo, jeżeli choroba występuje w rodzinie od pokoleń, ryzyko to jest jeszcze większe.

Badania pokazują, że niektóre odmiany genów występują częściej u osób z ChAD – jednak wiedza na ten temat wymaga dalszych testów. Geny te związane są m.in. z układem noradrenergicznym, serotoninergicznym oraz dopaminergicznym, a także z procesami neuroplastycznymi, regulującymi biorytmy oraz z przewodnictwem wewnątrzkomórkowym.

Choroba afektywna dwubiegunowa - przyczyny

Nie tylko genetyka może być powodem pojawienia się choroby dwubiegunowej. Istnieje kilka przyczyn, a każda z nich może mieć podobny wpływ na ChAD:

• Czynniki genetyczne – występują wtedy, gdy w najbliższej rodzinie chorego z pierwszego stopnia pokrewieństwa, odnotowano przypadek ChAD – wówczas dana osoba ma nawet siedmiokrotnie większą szansę na zachorowanie na chorobę dwubiegunową, niż inni ludzie. Dodatkowo dzieci osób chorujących na ChAD mają aż o 50% więcej szans na zachorowanie na chorobę psychiczną.
• Czynnik środowiskowe – grają istotną rolę wtedy, gdy chory nie ma wsparcia w najbliższym otoczeniu i doznaje wielu stresujących sytuacji w swoim życiu (oraz wielu negatywnych). Znaczenie w czynnikach środowiskowych, mają też zaburzenia snu lub rytmu dnia.
• Czynniki biologiczne – polegają na większej aktywności hormonów na osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, które biorą udział w reakcji na stres.

Kiedy udać się do lekarza? Jakie pytania usłyszymy od psychiatry?

Gdy podejrzewamy u siebie lub u bliskiej osoby chorobę afektywną dwubiegunową, należy udać się do psychiatry. Konsultacja jest bezpłatna, jeżeli udamy się do placówki, która korzysta z odpłatności NFZ. Można również udać się najpierw do lekarza POZ, który wskaże odpowiedni kierunek, jednak do lekarza psychiatry można udać się bez skierowania.

Na wizytę u lekarza decyduje się jednak niewiele osób z chorobą dwubiegunową – zwykle towarzyszy im poczucie beznadziei i z góry przesądzonej przyszłości, a więc nie widzą oni sensu chodzenia do psychiatry. Dodatkowo mogą czuć strach przed odrzuceniem ze strony innych, jeśli zostanie u nich potwierdzona choroba psychiczna. W rzeczywistości jednak terapia psychiatryczna przebiega w miłej atmosferze i polega zwykle na rozmowie czy wypełnianiu różnych testów. Ponadto lekarza obowiązuje tajemnica lekarska, zatem nie należy się obawiać, że wszyscy dowiedzą się o leczeniu, jeżeli tego nie chcemy.

Jak może wyglądać rozmowa z psychiatrą przy podejrzeniu choroby dwubiegunowej? Oczywiście nie ma żadnych schematów, ale istnieje kilka pytań, które prawie na pewno lekarz zada. Oto one:

• jaki mamy obecnie nastrój, jak często się on zmienia i zmieniał na przestrzeni całej historii choroby,
• czy w rodzinie występowały choroby psychiczne,
• jaką mamy pracę i wykształcenie, co robimy w życiu codziennym,
• czy mamy kogoś bliskiego – rodzinę, partnera, dzieci,
• jaką stosujemy dietę,
• czy sięgamy po używki,
• czy mamy inne choroby,
• jaki prowadzimy styl życia,
• jak wyglądają u nas objawy depresyjne lub maniakalne,
• czy towarzyszą nam myśli samobójcze.

Po rozmowie, psychiatra postawi diagnozę i zdecyduje o terapii. Może to być terapia farmakologiczna, ale niekoniecznie.

Choroba dwubiegunowa – leczenie farmakologiczne i nie tylko

Po postawieniu diagnozy, jesteśmy już ogromny krok do przodu w walce z chorobą. Teraz lekarz zdecyduje, jak generować postępy. Niestety nie wynaleziono jeszcze lekarstwa, które całkowicie leczyłoby człowieka z ChAD – cele leczenia jest złagodzenie objawów epizodu manii i depresji, a także zmniejszenie częstości ich występowania. Za podstawę uznaje się leczenie farmakologiczne oraz psychoterapię. W bardzo ciężkich – rzadkich – przypadkach, stosowane są elektrowstrząsy.

Jeśli chodzi o leczenie farmakologiczne, najczęściej lekarz przepisuje:

• stabilizatory nastroju (zwykle bazują one na związkach litu) – mają za zadanie ochronić pacjenta przed wahaniami nastroju,
• leki przeciwpsychotyczne – ich stosowanie ma na celu zwalczenie objawów psychotycznych,
• leki przeciwdrgawkowe – w połączeniu ze stabilizatorami nastroju wpływają dobrze na samopoczucie,
• leki przeciwdepresyjne – mają istotne znaczenie podczas epizodu depresyjnego w chorobie dwubiegunowej; ich zadaniem jest umożliwienie choremu wykonywanie codziennych czynności i poprawie nastroju,
• inne neuroleptyki – lekarz może przepisać np. neuroleptyki atopowe (podczas manii) lub bezodiazepiny.

Leczenie farmakologiczne musi być uzupełniane psychoterapią, a zwłaszcza terapią poznawczo-behawioralną, która ma istotny wpływ na zachowanie chorego, jego myśli oraz nastrój. Taka psychoterapia skutecznie pomaga w leczeniu zaburzeń depresyjnych. Polecana jest także terapia skoncentrowana na rozwiązaniach.

Psychoterapię można wzbogacić o psychoedukację – podczas niej choremu przekazywane są zarówno teoretyczne, jak i praktyczne informacje o chorobie oraz sposobach radzenia sobie z nią – a także o jej skutkach, jeśli będzie nieleczona. Dodatkowo lekarze zalecają terapię rodzin – co ma na celu poprawę funkcjonowania chorego w otoczeniu najbliższych osób, poprawę komunikacji i strategii radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

W skrajnych przypadkach stosowane są elektrowstrząsy. Efekt leczniczy uzyskuje się poprzez wywołanie napadu padaczkowego z pomocą impulsów elektrycznych. W Polsce elektrowstrząsy stosuje się wyłącznie w przypadkach zagrożenia życia.

Dwubiegunowość a związki i rodzina

Zaangażowanie najbliższych osób – a więc partnera, dzieci, rodzeństwa czy rodziców, to jeden z podstawowych warunków powodzenia leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej. Udzielane wsparcie należy jednak dostosowywać do aktualnej fazy choroby, ponieważ osoba podczas depresji potrzebuje innej pomocy, niż podczas epizodu manii czy hipomanii. Znajomość niektórych zasad dotyczących opieki na chorym na ChAD może znacząco ułatwić terapię oraz funkcjonowanie pacjenta – jak i całej rodziny. Co możesz zrobić dla osoby chorej na dwubiegunówkę? Poniżej przedstawiamy kilka możliwości:

• weź udział w terapii rodzinnej, aby bardziej zaangażować się w sytuację chorego,
• dowiedz się od lekarza prowadzącego, jak rozpoznać szybko symptomy nawrotu choroby,
• zachęcaj chorego do leczenia, motywuj go do przestrzegania zaleceń lekarza,
• wspieraj chorego w terapii – zawoź go do lekarza, czekaj w poczekalni, aż terapia się zakończy,
• motywuj chorego słowami, że obecny ciężki stan jest przejściowy, a dzięki lekom i terapii z pewnością szybko przejdzie, a chory odzyska pełnię kontroli nad swoim życiem,
• uważnie obserwuj chorego,
• zachęcaj do aktywnego i zdrowego stylu życia,
• pomóż w ułożeniu stałego rytmu dnia i nocy,
• pomagaj w zapewnianiu odpoczynku, właściwej diety i aktywności fizycznej,
• bądź cierpliwy, nie oceniaj, bądź wyrozumiały.

Choroba dwubiegunowa – jak zapobiegać atakom?

Nie udowodniono jak na razie możliwości całkowitego wyleczenia choroby, ale wiele badań pokazuje, jak ważna jest profilaktyka przed pojawieniem się nawrotu danego epizodu – możemy bowiem wiele zdziałać w tej kwestii i zmniejszyć częstotliwości nawrotów, skrócić ich czas trwania, a także złagodzić intensywność. Aby tak się stało, warto unikać stresów, podejmować regularnie aktywność fizyczną, stosować dietę bogatą w zdrowe kwasy tłuszczowe omega-3, prowadzić uregulowany tryb życia. Dbanie o te strefy codzienności istotnie wpływa na radzenie sobie z chorobą dwubiegunową.

Znane osoby chorujące na chorobę dwubiegunową

Choroba dwubiegunowa nie jest rzadkością. Wbrew pozorom cierpi na nią wiele ludzi, w tym także wiele sław, które znamy z ekranów, radia czy książek. Poniższa lista nazwisk dowodzi, że możliwe jest osiąganie sukcesów i funkcjonowanie w społeczeństwie, mimo choroby dwubiegunowej:

• Tim Burton – reżyser
• Robert Downey, Jr. – aktor
• Ben Stiller – aktor
• Sting – muzyk, pisarz
• Jean-Claude Van Damme – aktor, sportowiec

Choroba dwubiegunowa – test online

Na zakończenie przedstawiamy krótki test, który pomoże Ci w ocenie, czy Twój bliski – lub Ty sam – cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową. Oczywiście test nie zastąpi konsultacji lekarskiej, ale może stanowić pewną wskazówkę w podjęciu pierwszych działań. Test został opracowany przez zespół psychiatrów i opublikowany z magazynie „Psychiatria Polska” z 2009 roku (dokładne źródło: Kwestionariusz Zaburzeń Nastroju – charakterystyka i zastosowanie. Marcin Siwek, Dominika Dudek, Janusz Rybakowski, Dorota Łojko, Tomasz Pawłowski, Andrzej Kiejna. Psychiatria Polska 2009, tom XLIII, numer 3, str. 287-299, tłum. dr n med. Suwalska A, Klinika Psychiatrii Dorosłych UM w Poznaniu).

Czy był w Twoim życiu okres, kiedy byłeś inny niż zazwyczaj i:

1. Czułeś się tak dobrze i tak „super”, że inni ludzie myśleli, że nie jesteś zwykłym, normalnym sobą lub byłeś na takim wyżu, że wpadłeś w kłopoty?
2. Byłeś tak rozdrażniony, że krzyczałeś na innych lub zaczynałeś bójki lub kłótnie?
3. Byłeś znacznie bardziej pewny siebie niż zwykle?
4. Spałeś znacznie mniej niż zazwyczaj i byłeś wyspany?
5. Mówiłeś znacznie więcej i szybciej niż zazwyczaj?
6. Miałeś gonitwę myśli i nie mogłeś jej powstrzymać?
7. Mak łatwo rozpraszały Cię wydarzenia wokół Ciebie, że miałeś kłopoty z koncentracją i utrzymaniem uwagi?
8. Miałeś znacznie więcej energii niż zazwyczaj?
9. Byłeś znacznie bardziej aktywny i robiłeś więcej rzeczy niż zwykle?
10. Byłeś znacznie bardziej towarzyski niż zwykle, np. telefonowałeś do przyjaciół w środku nocy?
11. Byłeś znacznie bardziej zainteresowany seksem niż zwykle
12. Robiłeś rzeczy dla Ciebie niezwykłe lub rzeczy, o których można by powiedzieć, że są zbędne, pochopne czy ryzykowne?
13. Wydawałeś pieniądze w sposób, który sprowadził kłopoty na Ciebie lub Twoją rodzinę?
14. Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź „TAK” na więcej niż jedno z powyższych pytań, czy część z nich zdarzyła się w tym samym okresie Twojego życia?

Jak znaczny problem stanowiły dla Ciebie powyższe zachowania (niezdolność do pracy, kłopoty rodzinne, problemy finansowe, problemy z prawem, wdawanie się w kłótnie lub w bójki)? Wybierz jedną z odpowiedzi:

• Nie było problemu
• Mały problem
• Umiarkowany problem
• Poważny problem

Interpretacja testu na chorobę dwubiegunową

Jeżeli na 7 lub więcej pytań odpowiedziałeś/aż TAK, a przynajmniej dwa z tych wydarzeń dotyczyły tego samego okresu w Twoim życiu oraz wymienione zachowania stwarzają lub stwarzały dla Ciebie problem, istnieje duże prawdopodobieństwo, że cierpisz na chorobę afektywną dwubiegunową.

Bibliografia

• Vieta E., Choroba afektywna dwubiegunowa, Medycyna po Dyplomie, Zeszyt edukacyjny nr 3, 2008.
• Bilikiewicza A., Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
• Seligman M.E.P., Walker E.F., Rosenhan D.L., Psychopatologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001.