Jakie są typy osobowości i czym się charakteryzują? Przewodnik

Czym jest osobowość?

Osobowość to pewien zestaw czynników oraz cech, które mają wpływ na nasze zachowanie. Osobowość oznacza w psychologii m.in. charakterystyczne wzorce myślenia, postępowania czy odczuwania emocji. Jest ona czymś, co w pewien sposób opisuje człowieka i odróżnia go od innych osób. Osobowość może być również postrzegana pod kątem sposobu, w jaki dana osoba reaguje na konkretne sytuacje oraz w jaki sposób wchodzi w interakcje z innymi.

W wielu ujęciach możemy przeczytać także, że osobowość jest wewnętrznym systemem regulacji, istotnie wpływającym na to, jak zachowujemy się w pewnych sytuacjach i jaki mamy stosunek do otaczającego nas świata.

Jak czytamy w publikacji „Teorie osobowości” autorstwa C. S. Halla, G. Lindsey'a, J. B. Campbell, żadna z definicji terminu „osobowość” nie powinna być wykorzystywana w uniwersalny sposób, ponieważ osobowość jest zbiorem wielu pojęć opisowych dla danej jednostki, które charakteryzują człowieka w kategoriach wymiarów stanowiących sedno analizowanej teorii osobowości.

Poniżej przedstawiam najczęściej stosowane teorie typów osobowości przez psychologów.

4 typy osobowości wg Hipokratesa

Osobowość wg Hipokratesa może występować w czterech podstawowych typach. Teoria ta ma podstawy w teorii humoralnej, bazującej na założeniu, że w organizmie człowieka znajdują się cztery płyny, takie jak: krew, śluz, żółć i czarna żółć. Hipokrates sądził, że ich zawartość, proporcje oraz to, jak na siebie wzajemnie oddziałują, wpływają na usposobienie człowieka oraz na jego temperament i stosunek do otaczającego świata. Teorię typów osobowości Hipokratesa szybko przyjął świat zachodnioeuropejski w okresie średniowiecza i renesansu. Dzisiaj również psychologowie wykorzystują ten podział i można sądzić, że jest to najpopularniejsza koncepcja typów osobowości. Jakie osobowości wyróżniamy wg teorii Hipokratesa? Jest to sangwinik, flegmatyk, choleryk oraz melancholik.

1. Sangwinik

Cechą charakterystyczną sangwinika jest ekstrawertyzm. Sangwinik wykazuje dużą pogodę ducha i jest bardzo pozytywnie nastawiony do świata. Jest bardzo aktywny, komunikatywny, lubi nawiązywać nowe kontakty z innymi. Jest ponadto wesoły, co sprawia, że jest często lubiany przez innych. Można by powiedzieć, że sangwinik to człowiek, który żyje tu i teraz – żyje chwilą i nie planuje z dużym wyprzedzeniem. Często zmienia zdanie, jest chaotyczny, beztroski, zapominalski.

2. Flegmatyk

Cechą charakterystyczna flegmatyka jest niezwykły spokój oraz zrównoważenie. Flegmatyk jest introwertykiem. Jest cierpliwy, potrafi obserwować i analizować. Jest także doskonałym słuchaczem. Lubi, gdy wszystko jest na swoim miejscu i przepada za rutyną (nie lubi tym samym zmian). Nie wychodzi z inicjatywą, nie lubi podejmować decyzji, nie chce być w centrum uwagi. Flegmatyk z reguły jest osobą sympatyczną i miłą, ale rzadko pokazuje swoje emocje.

3. Choleryk

To osoba ekstrawertyczna, wręcz nadpobudliwa i gwałtowna. Cholerycy są bardzo energiczni, uwielbiają działanie. Lubią też władzę, natomiast źle reagują na bierność czy krytykę. Źle znoszą także porażki. Łatwo przy tym wyprowadzić ich z równowagi, a gdy tak się stanie, wybuchają złością i chcą zawsze postawić na swoim, niezależnie od konsekwencji. Choleryka niezwykle ciężko jest przekonać do swoich racji – jest to bowiem typ osobowości charakteryzujący się małą ustępliwością.

4. Melancholik

To typ osobowości charakteryzujący się introwersją, zamknięciem w sobie, skrywaniem głęboko własnych emocji. Melancholicy lubią rozmyślać i analizować emocje. Są bardzo wrażliwi i mocno przeżywają zdarzenia pozytywne i negatywne. Z reguły są to ponadto osoby wykazujące się perfekcjonizmem, przy czym są czuli na krytykę i niestety słabo ją przyjmują – nie są na nią zbyt odporni. Melancholicy są bardzo empatyczni. Często są również niestabilni emocjonalnie.

Typy osobowości wg Junga – 16 typów

Innym, popularnym podziałem jest koncepcja typów osobowości wg Carla Gustava Junga – psychologa i psychiatrę, który żył na przełomie XIX i XX wieku. Jung dokonał podziału na główne typy osobowości, bazując na podstawowym rozróżnieniu ludzi na ekstrawertyków i introwertyków. Wyróżnił ponadto „podtypy” osobowości, takie jak człowiek: myślący i czujący, oraz postrzegający i oceniający. Przeciwstawne pary przedstawionych przez niego typów i podtypów, mogą utworzyć łącznie nawet 16 typów osobowości. Jakie można wyróżnić typy osobowości według tej koncepcji?

1. Ekstrawertyk i introwertyk

• Ekstrawertyk – osoba ekstrawertyczna ma otwarty stosunek do świata zewnętrznego. Dużo mówi, lubi towarzystwo, łatwo nawiązuje nowe kontakty.

• Introwertyk – jest to osoba zamknięta w sobie, skupiająca się na swoich emocjach. Unika kontaktów towarzyskich i najlepiej czuje się sama ze sobą. Niezwykle ceni sobie ciszę oraz prywatność. Potrafi obserwować oraz analizować.

2. Myślący i czujący

Te typy mogą wiązać się zarówno z typem ekstrawertycznym, jak i introwertycznym.

• Myślący – dużo analizuje, obserwuje, interesuje się różnymi systemami, budowami, strukturami. Niewiele mówi, podobnie jak i rzadko okazuje emocje. Nie lubi szczególnie rozmów o uczuciach.

• Czujący – to przeciwieństwo typu myślącego. Jest skupiony na emocjach oraz innych ludziach. Ceni sobie miłość oraz posiadanie pasji.

3. Postrzegający i oceniający

Zarówno introwertycy, jak i ekstrawertycy, mogą także bardziej skupiać się w życiu na postrzeganiu lub na ocenianiu.

• Postrzegający – ten typ osobowości charakteryzuje się tym, że motywacją do działania jest zmiana danej sytuacji. Często działa on impulsywnie, bez planu. Nierzadko zaczyna jakieś zadanie i go nie kończy. Typ postrzegający jest ponadto bardzo ciekawy świata. Uwielbia wolność. Gdy ma dobre samopoczucie, jest bardziej efektywny.

• Oceniający – ten typ osobowości lub stabilność i trwanie w postanowieniach. Nie lubi zmian. Dobrze czuje się wśród reguł, dyscypliny, narzuconych zasad. Gdy dobrze zaplanuje swoje działania, jest bardzo efektywny. Zawsze też kończy rozpoczęte zadanie.

Typy osobowości wg MBTI (kwestionariusza Myers-Briggs) – 16 typów

Jest to koncepcja osobowości stanowiąca rozszerzenie teorii Carla Gustava Junga, który to zauważył, że ludzie posiadają pewne preferencje kierowania swojej energii, sposobu zbierania informacji czy podejmowania decyzji. Bazując na tym założeniu, Isabel Briggs Myers i jej matka Katherine Cook Briggs rozwinęły teorię osobowości Junga pod względem hierarchii konkretnych preferencji w każdym z typów osobowości. Ponadto dodały wymiar, który opisuje nastawienie człowieka do świata zewnętrznego. Typologia MBTI służy głównie do zrozumienia, w jaki sposób zachowują się dane typy osobowości podczas samorealizacji. Typologia ta pozwala także przewidzieć, co dla danej jednostki jest pierwszoplanowe, jaki ma stosunek do innych ludzi i jak podejmuje decyzje.

Jako zasadnicze funkcje psychiczne osobowości, typologia MBTI definiuje podział na:

• E – ekstrawersję,

• I – introwersję,

• N – intuicję,

• S – zmysły,

• J – ocenianie,

• P – obserwację,

• T – myślenie,

• F – uczucia.

Stosując odpowiednia kombinację dwóch liter, tworzy się 16 typów osobowości.

1. ETJ – ekstrawersyjny typ z przewagą myślenia

Do tego typu osobowości należą typy: ESTJ oraz ENTJ. Oba typy charakteryzują się ocenianiem świata za pomocą myślenia. Swoje wnioski konstruują w oparciu o obiektywne informacje z zewnątrz. Oba typy interpretują ponadto otoczenie na podstawie logiki, faktów i danych. Są racjonalne w tworzeniu ocen. Są także bardzo krytyczni, myślą logicznie, wszystko analizują.

• ESTJ – ten typ jednostki ma bliski związek z rzeczywistością. Funkcja myślenia (T), która jest dominująca, związana jest z procesami zmysłowimi skierowany do wewnątrz (S). Efektem tego jest bardzo realistyczne podejście do życia. Osoby o tym typie osobowości postępują bardzo logicznie, praktycznie, uporządkowanie. Są to osoby bardzo wydajne, systematyczne, zdecydowane, obiektywne oraz doskonale zorganizowane. Są również konsekwentne.

• ENTJ – to osoby bardzo silne, a ich energia kierowana jest do zewnątrz (E), czyli do świata zewnętrznego, który proponuje im wiele możliwości, znaczeń i połączeń wyczuwanych przez intuicję (N). Osoby tego typu działają logiczne, planują, tworzą strategie działania, teoretyzują. Są także opanowane, bardzo obiektywne. Działają zdecydowanie, krytycznie i są sprawiedliwi.

2. EFJ – ekstrawersyjny typ z przewagą uczuć

Do tego typu osobowości należą podtypy: ESFJ i ENFJ. Oba podtypy charakteryzują się używaniem funkcji oceniania (J), powiązanej z uczuciem (F). Ustalają ponadto pewien system wartości, który jest dla nich bardzo istotny.

• ESFJ – to typ bardzo opiekuńczy, przez co często wychodzi poza granice własnych potrzeb (EF). Służy innym (S). Jest odpowiedzialny, towarzyski, taktowny, lojalny. Współczuje innym, potrafi współpracować, jest harmonijny i stabilny.

• ENFJ – swoją energię kieruje na zewnątrz (E). Postrzega świat bazując na własnych uczuciach (F). Wykorzystuje ponadto swoją intuicję (N). Tego typu jednostka jest odpowiedzialna, ale i entuzjastyczna oraz chętna do pomocy. Jest to jednocześnie osoba lojalna, ekspresywna, dyplomatyczna. Takie osoby często są indywidualistami.

3. ENP – ekstrawersyjny typ z przewagą intuicji

Jest to typ osobowości obejmujący podtypy: ENTP oraz ENFP. Obie osobowości posiadają niezwykle rozwinięty zmysł przewidywania zdarzeń nadchodzących. Dodatkową funkcją dominującą jest intuicja (N).

• ENTP – osoby z tym typem osobowości wykorzystują myślenie skierowane do wewnątrz (T), ale większość działań generuje skierowana na zewnątrz intuicja (N). Ten typ cechuje się niezależnością, twórczością, elokwencją i ocenianiem strategicznym. Poddaje także wiele rzeczy w wątpliwość, analizuje, teoretyzuje.

• ENFP – dominującą funkcję, jaką jest intuicja (N) obsługują uczucia introwertyczne (F). Jednostki z tego typu skupiają swoją uwagę na wartościach i ludziach, nie na rzeczach. Cechują się wrażliwością, ciekawością świata, twórczością. Są spontaniczni, entuzjastycznie podchodzą do działania, są energiczni, niezależni, posiadają rozbudowaną wyobraźnię.

4. ENP – ekstrawersyjny typ z postrzeganiem zmysłowym

Do tego typu należą typy: ESTP oraz ESFP. Oba typy świetnie zauważają szczegóły. Skupiają się na otoczeniu, na osobach oraz rzeczach, które się wokół nich znajdują.

• ESTP – wtórną funkcją jest introwertyczny sposób myślenia, czyli wykorzystywanie oraz gromadzenie danych. Osoby tego typu są logiczne i mają rozbudowaną wyobraźnię. Opierają się na funkcji myślenia (T) i tym kierowane są ich działania. Poza tym mają silną pozycję zmysłów, przez co mocno wiążą się z rzeczywistością. Cechują się energią, spontanicznością, wesołym usposobieniem, beztroską, błyskotliwością.

• ESFP – bazuje na funkcji uczuć (F) skierowanej do wewnątrz. Są to osoby entuzjastyczne, niezwykle przyjazne. Łatwo adaptują się do nowych sytuacji, potrafią współpracować, są tolerancyjne. Są to także osoby bardzo otwarte oraz elokwentne.

5. ITP – introwertywny typ z przewagą myślenia

To typ, u którego dominuje funkcja zwrócona do wewnątrz (T). Należą do niego typy ISTP oraz INTP. Charakteryzują się tym, że radzenie sobie z zewnętrznymi sygnałami oraz stosunek do świata bazują na funkcjach drugorzędnych: intuicji (N) lub zmysłach (S).

• ISTP – bazuje na funkcji drugorzędnej, jaką jest postrzeganie zmysłowe zwrócone na zewnątrz (S). Potrafią przyjmować impulsy zewnętrzne w formie danych i na ich podstawie dokonują analizy i wyciągają wnioski przy użyciu myślenia introwertywnego (T). Osoby tego typu są logiczne, praktyczne, analityczne. Cenią sobie fakty. Są to realiści.

• INTP – postrzega otoczenie kierując się intuicją. Jest precyzyjny w wyrażaniu swoich idei. Logika nie ma natomiast żadnego związku z etyką czy sentymentami. Osoby tego typu są niezwykle precyzyjne, sceptyczne, stanowcze, autonomiczne. Często spekulują.

6. ITP – introwertywny typ z przewagą intuicji

Do tego typu należą podtypy osobowości: INTJ oraz INFJ. Oba typy postrzegają świat na bazie analizy myślowej (T) oraz logiki. Funkcja dominująca to u nich intuicja (N) skierowana do wewnątrz.

• INTJ – osoby tego typu mają mocną wiarę w siebie, opierającą się na introwertycznej intuicji. Dla tych osób inni ludzie oraz rzeczy mają służyć pewnym konkretnym i pozytywnym celom. Osoby z osobowości INTJ szybko podejmują decyzje na podstawie funkcji oceniania (J). Są niezależne, krytyczne, wymagające. Myślą konkretnie i systemowo. Teoretyzują i myślą logicznie.

• INFJ – ich zasadnicza funkcja, jaką jest intuicja (N) pozwala im na skoncentrowaniu się na możliwościach. Z kolei drugorzędna funkcja, jaką są uczucia (F), pozwala zachowywać się im na podstawie obranego systemu wartości. Osoby z tego typu osobowości są zaangażowane, empatyczne, lojalne, wrażliwe. Żyją intensywnie, są zdecydowane, twórcze, myślą globalnie. Często są to idealiści.

7. ITP – introwertywny typ z przewagą uczuć

To typ, dla którego funkcją dominującą są uczucia (F) skierowane do wewnątrz. Na ten typ składają się podtypy: ISFP oraz INFP. Funkcją drugorzędną jest intuicja (N), która pozwala utrzymywać kontakt ze światem przez swego rodzaju „filtr odczuć”.

• ISFP – w tym typie osobowości jednostka bazuje na uczuciach (F) i jest to jej dominująca funkcja. Funkcją drugorzędną są natomiast zmysły (S), za pomocą których utrzymuje kontakt ze światem otaczającym ją. Osoby tego typu są opiekuńcze, zdolne do adaptacji, pełne zrozumienia do innych, wrażliwe i skromne. Są także bardzo lojalne i harmonijne.

• INFP – typ ten posiada intuicję ekstrawertywną (N), która jest funkcją pomocniczą. Dzięki niej jednostka jest w stanie zrozumieć, w jaki sposób otoczenie odbiera jej zachowanie. Tego typu osobowość charakteryzuje się ponadto dominacją uczuć introwertywnych (F), dzięki którym jednostka dąży do osiągnięcia jedności oraz spójności. Osoby tego typu są empatyczne, twórcze, zaangażowane, potrafią się zaadaptować, są ciekawe świata. Potrafią być delikatne. Są także osobami etycznymi i wstrzemięźliwymi.

8. ITP – introwertywny typ z przewagą zmysłów

Do tego typu osobowości należą podtypy: ISTJ oraz ISFJ. Osoby z tym typem osobowości korzystają z postrzegania zmysłowego (S), dzięki któremu gromadzą pojęcia i dane – jest to ich dominująca funkcja.

• ISTJ – funkcją pomocniczą dla tego typu osobowości jest myślenie. Takie osoby są racjonalne, logiczne, zdecydowane w praktycznych sprawach. Dość szybko przechodzą od słów do działania. Nie są zbyt empatyczne czy taktowne. Nie uświadamiają sobie konsekwencji swoich decyzji w stosunku do innych.

• ISFJ – do kontaktów z innymi wykorzystują dwoją pomocniczą funkcję, jaką są ekstrawertyczne uczucia (F). Dzięki temu są wrażliwe na cudze przekonania. Stawiają na wychodzenie naprzeciw oczekiwaniom innych oraz na bycie pożytecznym dla świata. Są cierpliwi, charakteryzują się dobrą organizacją, są oddani bliskim, skupiają się na szczegółach. Są także staranni, lojalni, konsekwentni.

Typy osobowości: A, B, C i D

Jest jeszcze jedno popularne podejście do dzielenia ludzi wg typów osobowości. Trudno jednak tą koncepcję przypisać do jednego autora. Jest to podział na osobowości typu A, typu B, typu C i typu D. Podział ten powstał w wyniku potrzeby znalezienia zależności pomiędzy osobowością a zdrowiem, a także zdolnością do rdzenia sobie z nadmiernym stresem.

• Osobowość typu A żyje w pośpiechu. Jest to osoba bardzo ambitna i aktywna – w związku z tym jest też mocno narażona na stres. Lubi ponadto rywalizację. Nie potrafi skutecznie się zrelaksować i cały czas funkcjonuje na wysokich obrotach. Takie zachowanie niestety odbija się negatywnie na jej kondycji zdrowotnej.

• Osobowość typu B. Jest to osobowość zrównoważona i często określa się ją jako „typ zdrowy”. Jest znacznie mniej narażona na stres. Charakteryzuje się cierpliwością i umiejętnością kontrolowania swoich emocji. Potrafi także współpracować z innymi.

• Osobowość typu C wyróżnia się nastawieniem na współpracę z innymi. Często jest to osoba mająca problemy z byciem asertywnym. Nie okazuje negatywnych emocji i jest uległa wobec innych, szczególnie wobec autorytetów. Z tych powodów brakuje jej wiary w swoje możliwości, jest dość pesymistycznie nastawiona do siebie i świata. To z kolei może doprowadzić do rozwoju depresji.

• Osobowość typu D. Jest to osobowość bardzo narażona na stres, gdyż charakteryzuje się bardzo silnym przeżywaniem negatywnych emocji. Jest ponadto wycofana społecznie. Wszystko to sprawia, że jej zdrowie może być również zachwiane.

Typy osobowości – kolory

Innym podejściem do typów osobowości jest przypisanie im... kolorów. Taką koncepcję proponuje coach Thomas Erikson, który wyróżnił 4 kolory osobowości:

• Niebieski – charakteryzuje osoby analityczne, których czas reakcji jest wolny. Osoby tego typu są skoncentrowane na przeszłości. Są bardzo ostrożne, unikają zagrożenia, nie ryzykują. Są także doskonale zorganizowane.

• Czerwony – to typ osobowości charakteryzujący osoby dominujące, które reagują szybko i są skoncentrowane na chwili (na tym, co tu i teraz). Są to osoby impulsywne, działające pod wpływem emocji. Lubią działać i czuć władzę oraz kontrolę.

• Zielony – kolor ten jest charakterystyczny dla osób stabilnych, które spokojnie reagują na różne wydarzenia. Są to osoby unikające konfliktów i zmian. Skupiają się na teraźniejszości. Są skore do nawiązywania relacji społecznych.

• Żółty – są to osoby reagujące szybko, ale także inspirujące innych. Są zaangażowane w to, co robią. Nie lubią rutyny – wolą zmiany. Nie czują się dobrze w izolacji. Działają raczej impulsywnie i są skoncentrowane na przyszłości.

Co nauka mówi o testach na typy osobowości?

Obecnie wiele osób korzysta z różnego rodzaju testów osobowości, aby lepiej poznać swoje wnętrze – co pozwoli teoretycznie lepiej funkcjonować w życiu prywatnym czy zawodowym. Czy jednak na pewno działa to w taki sposób? Czy warto wykonywać testy osobowości? Zobaczmy, co na ten temat mają o powiedzenia naukowcy.

Z odpowiedzią przychodzi dr David Pittenger, który sądzi, że chociaż podziały typów osobowości są proste w zastosowaniu, to ich używanie może spowodować, że utracimy wiele cennych informacji. Oznacza to z kolei, że testy na typy osobowości nie dadzą nam wiarygodnych wyników. Utracone informacje spowodują dalsze problemy np. kiedy będzie próbować użyć ich od innego testu (np. typ osobowości a umiejętność zwalczania stresu). Utrata informacji to uproszczenia stosowane w celu stworzenia jasnego typu osobowości. Aby dany typ mógł być skonstruowany, trzeba określić w jasny sposób, czym jest, a nie nie – co niestety stanowi pewną wybiórczość opisu. Kierowanie się zatem testem osobowości tylko po to, aby określić, do jakiej kategorii należymy, traci sens, jeżeli nie możemy wniosków z testu zastosować w realnym życiu.

Co ciekawe, w jednej z metaanaliz wykazano (naukowcy analizowali 177 opublikowanych artykułów naukowych), że opisy typów osobowości są powszechnie stosowane przy opisach zaburzeń osobowości, natomiast rzadko odnoszą się do osoby zdrowej, bez zaburzeń. Stosowanie typizacji osobowości przez psychologów wyniosło zaledwie 14%, co oznacza, że ogólnie rzadko stosuje się teorie typów osobowości w psychologii i psychiatrii.

Aby test był przydatny, musi przewidywać wyniki, które będą miały jakieś znaczenie – np. pozwolą nam dowiedzieć się, jak będziemy radzić sobie w danej grupie osób czy w danej pracy. Nie jest to jednak możliwe, jeśli posługujemy się wyłącznie pojęciem typów osobowości. Zatem oparcie testu na typach osobowości sprawia, że wynik testu może mieć niewiele wspólnego z rzeczywistością. Wnioski z takich testów mogą nie być wiarygodne.

Jak zatem można wykorzystać teorie typów osobowości w swoim życiu? Optymalnym rozwiązaniem byłaby wizyta u psychologa, który posiada doświadczenie i odpowiednie umiejętności, dzięki którym nie będzie wyłącznie klasyfikował Cię jako taki czy inny typ osobowości, ale weźmie pod uwagę także inne, liczne czynniki wpływający na to, jak się zachowujesz czy jaki masz stosunek do świata.

Korzystanie z testów osobowości, jeśli nie posiadamy specjalistycznej wiedzy psychologicznej, może doprowadzić nawet do zaszkodzenia samemu sobie, ponieważ uzyskujemy nierzadko błędny i niepełny obraz samego siebie (czy też drugiej osoby). Badania pokazują bowiem, że typy osobowości mówią o nas bardzo niewiele.

Bibliografia

• M. Fedeli, Temperamenty, charaktery, osobowości, WAM, Kraków 2003.

• P. Kabalski, Podstawowe teorie osobowości, 2012, s. 69.

• Hall C. S., Lindzey G., Campbell J. B. (2010), Teorie osobowości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 32.

• D. Buksik, Wybrane psychologiczne teorie cech osobowości, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 2000, nr 16.

• Lawrence, P. A. (2002). Psychologia osobowości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

• E. Zdrojewski, D. Gajewski, Koncepcje osobowościowe i ich zastosowanie w procesie naboru pracowników, „Zeszyty Naukowe Instytutu Ekonomii I Zarządzania” 2009, nr 13.

• T. Erikson, Otoczeni przez idiotów, Wielka Litera, Warszawa 2017.

• Klüver, H. (1931). Do Personality Types Exist?. American Journal of Psychiatry, 87(5), 781-788.

• Pittenger, D. J. (2004). The limitations of extracting typologies from trait measures of personality. Personality and Individual Differences, 37(4), 779-787.