Czym jest tran i dlaczego jest ważny dla rozwoju dzieci?
Tran to olej z wątroby dorsza lub innych ryb z rodziny dorszowatych. Błędnie nazywa się tranem np. olej z wątroby rekina. W swoim składzie tran zawiera: witaminę A i D oraz zdrowe, nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 (w tym m.in. kwas DHA oraz EPA). Właściwości prozdrowotne wynikają z charakterystycznego składu tranu, gdyż zawiera on w bardzo korzystnych proporcjach poszczególne witaminy i NNKT. Poniżej opiszemy właściwości i działanie najważniejszych składników tranu.
1. Witamina A - działanie
Witamina A pełni bardzo ważną rolę w przypadku organizmu dziecka, głównie pod względem szybkiego rozwoju i wzrostu. Ma bowiem następujące działanie:
- pozytywnie wpływa na wzrok i zapobiega wielu chorobom oczu oraz warunkuje prawidłowe widzenie,
- oddziałuje pozytywnie na układ immunologiczny,
- jest warunkiem odpowiedniego wzrostu kości i zębów u dzieci,
- ma działanie ochronne na błony śluzowe,
- wpływa pozytywnie na stan skóry,
- chroni organizm przed wolnymi rodnikami.
2. Witamina D – działanie
Witamina D jest bardzo ważna dla organizmu dziecka, ponieważ jest niezbędna w procesie budowy kości, reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową (ułatwia przyswajanie fosforu i wapnia), ma działanie immunomodulujące, zapobiega rozwojowi stanów zapalnych, działa neuroprotekcyjnie oraz kardioprotekcyjnie, zmniejsza ryzyko cukrzycy typu I, ma właściwości antyproliferacyjne oraz propapoptyczne (zatem zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworów).
Witamina D niestety w bardzo małym stopniu może być dostarczana z pokarmem i w większości jest ona produkowana w naszym organizmie pod wpływem promieniowania słonecznego. W naszej szerokości geograficznej jednak nasłonecznienie przez większość roku jest zbyt małe, aby organizm mógł wytworzyć wystarczające ilości witaminy D, przez co znaczna część populacji (mówi się o znacznej większości) ma niedobory tej witaminy we krwi. Z tego powodu eksperci rekomendują – m.in. twórcy najnowszej Piramidy Żywienia – aby witaminę D dodatkowo suplementować poza okresem letnim, dostosowując dawki do wieku, wagi i stanu zdrowia. Zgodnie z zaleceniami, dzieci powinny przyjmować witaminę D w następujących dawkach:
- 400 IU/dobę – noworodki i niemowlęta przed 6 miesiącem życia,
- 400-600 IU/dobę – niemowlęta od 6 do 12 miesiąca życia,
- 600-1000 IU/dobę – dzieci od 1 do 10 roku życia,
- 1000-2000 IU/dobę – młodzież od 11 do 18 roku życia.
3. Nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3
Tran jest ceniony przede wszystkim ze względu na wysoką zawartość łatwo przyswajalnych kwasów tłuszczowych omega-3, które są niezbędne dla naszego układu nerwowego, krwionośnego czy odpornościowego. W tranie znajdują się szczególnie cenne kwasy omega-3, takie jak kwas dokozaheksaenowy (DHA) oraz kwas eikozapantaenowy (EPA). Kwasy te mają następujące działanie:
- są jednym z budulców błon komórkowych,
- odpowiadają za prawidłową pracę narządu wzroku,
- regulują funkcje układu nerwowego,
- regulują gospodarkę lipidową w organizmie,
- mają działanie przeciwzapalne,
- istotnie podnoszą odporność organizmu,
- zmniejszają poziom trójglicerydów we krwi.
Kwasy omega-3 (a zwłaszcza kwas DHA), są z powyższych względów bardzo ważne dla organizmu dziecka. Znajdziemy je co prawda w pożywieniu, takim jak ryby morskie, ale niestety spożycie ryb w naszej populacji jest niewielkie (zbyt małe, aby pokryć zapotrzebowanie w kwasy omega-3). Dlatego w Polsce rekomenduje się, aby kwasy DHA dodatkowo suplementować w następujących dawkach:
- noworodki oraz niemowlęta do 12 miesiąca życia karmione piersią nie muszą przyjmować suplementacji DHA, jednak matka powinna zażywać DHA w ilości ok. 400-600 mg na dobę (w zależności od spożycia ryb morskich),
- noworodki oraz niemowlęta do 12 miesiąca życia karmione mlekiem modyfikowanej nie muszą dodatkowo przyjmować DHA, ponieważ zwykle mieszanka mlekozastępcza zawiera te kwasy,
- dzieci od 1 do 3 roku życia powinny już zjadać odpowiednie porcje ryb, aby dostarczyć organizmowi kwasy DHA; gdy podaż ryb jest niewystarczająca, należy podawać dziecku DHA w ilości 150-200 mg/dobę,
- dzieci powyżej 3 roku życia powinny zjadać odpowiednie porcje ryb, aby dostarczyć organizmowi kwasy DHA; jeżeli podać ryb jest niewystarczająca, należy wprowadzić suplementację DHA w dawce 250 mg/dobę.
Kiedy szczególnie warto podawać dziecku tran?
Tran zdecydowanie warto podawać dzieciom ze względu na wysoką zawartość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, a także witaminy A i E. Są ponadto przypadki, gdy tran będzie szczególnie potrzebny, np.:
- gdy występują niedobory witamin A i D (np. witamina D występuje u większości populacji w naszej szerokości geograficznej w zbyt małej ilości w okresie od jesieni do wiosny),
- gdy w diecie dziecka spożycie ryb jest zbyt niskie (wówczas konieczna jest suplementacja kwasami omega-3),
- gdy organizm jest osłabiony (np. po antybiotykoterapii lub w okresach wzmożonego ryzyka zachorowań),
- gdy chcemy działać profilaktycznie i zapobiegać zachorowaniu np. na grypę czy przeziębienie.
Jak wybrać tran dla dziecka?
Poza decyzją o podawaniu dziecku tranu, należy dokładnie przemyśleć, jakiego rodzaju ma być to tran, gdyż jednej produkt nie jest obecnie równy drugiemu, zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym czy też w kwestii smaku (która w przypadku dzieci jest ważna). Zwłaszcza smak jest bardzo ważny, ponieważ dziecko nie będzie chciało zażywać tranu, jeśli będzie niesmaczny (a tran ma naturalnie bardzo charakterystyczny, rybi posmak, który nawet dorośli ciężko znoszą). Na co jeszcze zwrócić uwagę wybierając tran dla swojego dziecka?
Przede wszystkim musisz zdecydować o postaci produktu, ponieważ dostępne są kapsułki albo tran w płynie. Obecnie bardzo poleca się kapsułki, ponieważ nie odczuwa się wówczas nieprzyjemnego smaku. Z drugiej strony nie wszystkie dzieci będą chciały połknąć kapsułki, które są sporych rozmiarów – wówczas pozostaje nam płyn. Jeśli tak w jest w przypadku Twojego dziecka, spróbuj kupić tran smakowy w płynie – z dodatkiem np. pomarańczy – którego smak jest zneutralizowany przez dodatki.
Równie ważny jest skład tranu. Niestety często tranem nazywa się np. olej z wątroby rekina. Otóż olej z innych ryb niż z dorsza (lub ryb z rodziny dorszowatych), nie jest tranem! Ma co prawda korzystne właściwości, ale nie jest to tran, dlatego sprawdź, czy na opakowaniu jest w składzie „olej z dorsza” lub „olej z ryb dorszowatych”.
Określ również skład jakościowy i ilościowy – musisz przeczytać na ulotkach poszczególnych produktów, jaka jest zawartość konkretnych składników w pojedynczej dawce.
Co jeszcze warto wiedzieć o tranie dla dzieci?
Jeżeli podajesz dziecku witaminę D (np. w postaci samodzielnej albo jako składnik suplementu diety bądź żywności, takiej jak kaszki czy mleko modyfikowane), musisz koniecznie sprawdzić, jaka dawka jest dostarczana, ponieważ tran także zawiera witaminę D. W sytuacji, gdy już dziecko ma tę witaminę w innych źródłach, być może zapotrzebowanie jest pokrywane i wówczas dodatkowe spożywanie tranu mogłoby doprowadzić do przedawkowania.