Żelatyna – naturalne źródło kolagenu. Jak stosować?

Czym jest żelatyna?

Żelatyna to białko zwierzęce, które jest produkowane z kolagenu. Gdy rozpuścimy ją w wodzie, powstanie galaretowata papka. Żelatyna wykazuje wiele właściwości, dlatego ma również wiele zastosowań: począwszy od przemysłu spożywczego, przez kosmetyczny, do farmaceutycznego.

Żelatyna otrzymywana jest z kolagenu. Jest polipeptydem o wysokiej masie cząsteczkowej i jednocześnie hydrokoloidem (to substancja dobrze rozpuszczalna w wodzie i tworząca w niej trójwymiarową sieć). Kolagen natomiast, z którego jest pozyskiwana, stanowi białko tkanki łącznej budującej m.in. kości, ścięgna czy skórę.

Z czego dokładnie składa się żelatyna? Jest to mieszanina związków białkowych powstających w wyniku częściowej hydrolizy kolagenu W 90% żelatyna zawiera aminokwasy, takie jak alanina, kwas glutaminowy i asparaginowy, glicyna oraz hydroksyprolina. Znajdziemy w jej składzie także sole mineralne. Nie zawiera z kolei lipidów oraz konserwantów. Dzięki takiemu składowi, żelatyna może korzystnie działać na wiele układów i narządów, a także usprawniać procesy metaboliczne i zapobiegać chorobom degeneracyjnym. Z pewnością żelatyna wywiera korzystny wpływ na organizm człowieka. Zawiera co prawda aż 355 kcal w 100 g, ale jej zalety dla układu mięśniowo-szkieletowego, nerwowego oraz sercowo-naczyniowego są nieocenione.

Kolagen – dlaczego jest potrzebny?

Kolagen to podstawowy budulec tkanek łącznych, takich jak kości, ścięgna, chrząstki i skóra. To właśnie za jego sprawą m.in. stawy stają się mocne oraz są elastyczne. Organizm człowieka potrafi sam wytwarzać kolagen, jednak po ok. 25 roku życia jego produkcja stopniowo się zmniejsza i w rezultacie z biegiem lat zarówno stawy, jak i kości czy skóra, są w coraz to gorszej kondycji. Rozwija się np. artroza, zwyrodnienia stawów i kręgosłupa, pojawiają się zmarszczki, skóra traci jędrność, łatwiej jest o złamania kości. We wszystkich tych przypadkach nie ma co liczyć, że stan odwróci się samoistnie – konieczne jest odpowiednie działanie. A takim może być m.in. dostarczanie kolagenu od zewnątrz – np. poprzez picie żelatyny lub nakładanie jej na skórę. Co ważne, przy kuracji żelatyną konieczna jest suplementacja witaminy C oraz żelaza, ponieważ kolagen jest słabo wchłaniany przy braku tych substancji.

Żelatyna spożywcza, szybko rozpuszczalna oraz hydrolizat żelatyny

Żelatyna niejedno ma imię, ponieważ wyróżnia się kilka jej rodzajów. Stosuje się m.in. podział na żelatynę typu A – pozyskiwana jest ona metodą kwasową – oraz żelatynę typu B – pozyskiwanie metodą alkaliczną. Sposób pozyskiwania wpływa na możliwości zastosowania żelatyny, a także na jej właściwości i działanie.

W obu przypadkach żelatyna może przybrać formę żelu/galarety (przechodzi do postaci żelu w roztworze o temp. 30-40 stopni) – proces ten jest próbą powrotu pojedynczych łańcuchów polipeptydowych do postaci naturalnego kolagenu.

Właściwości żelatyny zależą od tego, jaką ma masę cząsteczkową oraz strukturę aminokwasów – co jest determinowane m.in. przez rodzaj surowca oraz metodę pozyskiwania żelatyny. Najbardziej wartościowa jest żelatyna, która ma największą zawartość proliny i hydroksyproliny – wówczas jest tez silniejsza zdolność żelowania. Obecnie w handlu dostępne są 3 rodzaje żelatyny:

• Żelatyna spożywcza – pozyskiwana jest ze skór świńskich oraz bydlęcych, a także z osseiny. Rozpuszcza się wyłącznie na ciepło (w wodzie) i ma postać granulatu, proszku lub listków.
• Żelatyna szybko rozpuszczalna – podobnie jak spożywcza pozyskiwana jest ze skór świńskich i bydlęcych. Pęcznieje wyłącznie w zimnej wodzie. Ma postać proszku.
• Hydrolizat żelatyny – również rozpuszcza się wyłącznie w zimnej wodzie, ale nie żeluje się. Ma postać proszku.

Żelatyna – jakie ma właściwości lecznicze, kosmetyczne i przemysłowe?

Żelatyna zawiera aż 18 niezbędnych dla naszego organizmu aminokwasów oraz niewiele tłuszczu. Dzięki temu wykazuje bardzo korzystny wpływ praktycznie na wszystkie narządy oraz układy. Ma ponadto niebagatelny wpływ na stan skóry, włosów i paznokci.

1. Właściwości lecznicze żelatyny

Żelatyna wykazuje wiele pozytywnych właściwości na różne narządy człowieka i ogólny stan zdrowia. Poniżej przedstawiamy najważniejsze jej funkcje.

• Żelatyna zapobiega niszczeniu chrząstek, stawów i kości. Zapobiega m.in. osteoporozie dzięki licznym aminokwasom, fosforowi, selenowi i miedzi. Sprawia, że kości stają się gęstsze, a stawy i chrząstki mocniejsze.
• Żelatyna pomaga w utrzymywaniu prawidłowej wagi, ponieważ powoduje zwiększenie produkcji hormonu wzrostu oraz pobudza procesy metaboliczne, a także jest źródłem błonnika – dzięki czemu pomaga unikać przejadania się czy napadów „wilczego głodu”.
• Prolina zawarta w żelatynie wzmacnia odporność, dlatego można twierdzić, że spożywanie żelatyny jest profilaktyką przeciwko wielu infekcjom i chorobom.
• Przyspiesza metabolizm, eliminuje niezdrowe komórki i pobudza tworzenie się nowych, a także zwiększa wchłanianie składników odżywczych.
• Zapobiega zaparciom, poprawia perystaltykę jelit, pobudza wydzielanie soku trawiennego.
• Przyspiesza gojenie się kości po złamaniach.
• Wzmacnia układ mięśniowo-szkieletowy, więzadła, chrząstki – oraz poprawia ich elastyczność.
• Łagodzi ból i stany zapalne stawów.
• Przyspiesza rozwój mięśni i przyrost masy mięśniowej.
• Wspomaga pracę mózgu – dzięki zawartości glicyny – oraz łagodzi napięcie nerwowe.
• Odnawia komórki oraz tkanki dzięki zawartości kolagenu.
• Pomaga utrzymywać równowagę hormonalną, ponieważ dostarcza glicynę – a ta wspomaga regulację poziomu insuliny, przez co zapobiega hipoglikemii.

2. Właściwości kosmetyczne

Wśród właściwości kosmetycznych na pierwszym miejscu jest utrzymywanie włosów, paznokci, zębów oraz skóry w dobrej kondycji – a to głównie za sprawą kolagenu i kompleksu aminokwasów. Utrzymuje skórę młodą i elastyczną oraz pobudza komórki do odnowy.

Żelatyna od dłuższego czasu ma zastosowanie w salonach fryzjerskich – w zabiegu laminowania włosów. To zabieg, który poprawia kondycję włosów suchych i zniszczonych. Polega na nałożeniu na włosy żelatyny, która sprawi, że staną się one bardziej odporne na uszkodzenia, a także miękkie i błyszczące. Laminowanie można z powodzeniem wykonać także w domu. W tym celu potrzebujemy 1 łyżkę żelatyny spożywczej i 3 łyżki gorącej wody. Składniki mieszamy z wybranym kosmetykiem (np. odżywką lub maską do włosów) i nakładamy kolejno na wszystkie pasma (wcześniej umyte i podsuszone) na ok. 40 minut (warto nakryć włosy czepkiem). Po tym czasie żelatynę spłukujemy chłodną wodą i suszymy włosy.

Żelatyna może być też zastosowana na paznokcie – to naturalna kuracja wzmacniająca, która sprawi, że paznokcie staną się twardsze i bardziej błyszczące. Jak ją przeprowadzić? Rozpuszczamy w szklance gorącej wody 1 łyżkę żelatyny i po lekkim ostygnięciu trzymamy w niej paznokcie przez ok. 10-15 minut. Zabieg powtarzamy średnio co 2-3 dni przez okres 2 tygodni.

Żelatynę warto zastosować również na skórę – np. na miejsca dotknięte cellulitem lub zmarszczkami. Wystarczy wymieszać ją z wodą i nałożyć taką „maseczkę” na skórę na 10-15 minut i spłukać chłodną wodą.

Żelatyna chroni skórę przed potencjalnie drażniącym działaniem niektórych składników kosmetyków, więc kuracja nią może stanowić pewnego rodzaju profilaktykę przed skutkami stosowania niektórych produktów. Co ważne, wielu producentów dodaje ją w tym celu do szamponów do włosów, odżywek, żeli do mycia ciała, mydeł, antyperspirantów, balsamów, kremów czy zmywaczy do paznokci.

3. Właściwości przemysłowe

Żelatyna ma szerokie zastosowanie w przemyśle. Wykorzystuje się ją m.in. jako emulgator, zagęszczacz, stabilizator, środek teksturujący, zwilżający, powierzchniowo czynny oraz jako substancja kapsułkująca. W przemyśle farmaceutycznym jest wykorzystywana także do powlekania i wytwarza kapsułek. Jest też dodatkiem do żywności czy niektórych kosmetyków. Można ją z naleźć w wielu produktach spożywczych, m.in. w drażetkach. Sprawia, że produkty mają dłuższy termin przydatności, a np. leki wolniej się utleniają. Co ważne, żelatynę wykorzystuje się także w produkcji szczepionek.

Żelatyna jest również stosowana do produkcji emulsji fotograficznych – dodaje się ją do roztworów służących do wywoływania zdjęć. Ma swoje zastosowanie także w produkcji barwników drukarskich, atramentu, zapałek czy jedwabiu.

W przemyśle spożywczym oznacza jest symbolem E 441. Jest całkowicie bezpieczna dla zdrowia. Dodaje się ją głównie do wyrobów cukierniczych (ma właściwość stabilizowania piany), deserów o konsystencji galarety (poprawia „kremowość”), produktów mlecznych, produktów piekarniczych, produktów mięsnych i rybnych (sprawia, że wiązanie wody jest lepsze, przez co stabilność barwy wędlin czy innych wyrobów tego typu jest lepsza; ponadto zastosowanie powłoki żelatynowej na wędlinie zapobiega jej wysychaniu i utlenianiu). Jest ponadto niezbędna do produkcji wszelkiego rodzaju galaretek – zarówno słodkich, jak i wytrawnych. Żelatyna stosowana jest również jako nośnik przypraw i ziół na powierzchni różnych wyrobów.

Jak pić żelatynę?

Żelatynę można pić w celu poprawy kondycji stawów, chrząstek i mięśni oraz w celach poprawy stanu włosów, skóry i paznokci. Jak ją pić? Najlepiej przyjmować żelatynę w czystej postaci: rozpuszczamy 1 łyżkę żelatyny w 100 ml zimnej wody. Mieszankę pozostawiamy na noc w temperaturze pokojowej i wypijamy rano na czczo. Smak mikstury można poprawić, dodając do niej nieco soku z cytryny.

Jak dawkować żelatynę? Większość źródeł podaje, że skuteczna jest dawka od 30 g żelatyny/dobę (gdyż w takiej ilości znajduje się średnio 4 g proliny).

Picie żelatyny – skutki uboczne

O ile żelatyna jest stosowana prawidłowo, nie powinna nikomu zaszkodzić, jednak warto zwracać uwagę, jak substancja ta wpływa na stan Twojego organizmu, gdy już rozpoczniesz kurację. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek skutków ubocznych, np. wysypki czy bólów brzucha, natychmiast powinno się zakończyć kurację.

Picie żelatyny może być potencjalnie niebezpieczne pod względem epidemiologicznym. Na przełomie XX i XXI wieku panowała bowiem choroba szalonych krów – wówczas w żelatynie spożywczej mogły znajdować się priony, który powodowały tę chorobę. Obecnie jednak choroba ta nie występuje raczej w Europie, a wszelkie produkty odzwierzęce są na bieżąco dokładnie badane, zanim trafią do ogólnego obiegu.

Nadmierne spożywanie żelatyny może wzmagać stany zapalne w organizmie, dlatego jeśli zamierzamy ją stosować, ważne, aby zachować w tym umiar.

Czy każdy może spożywać żelatynę? Czy są przeciwwskazania?

Żelatyna nie zawsze będzie korzystna dla organizmu. Może m.in. zwiększać krzepliwość krwi, przez co jest niewskazana u osób, które mają nadmierną krzepliwość i tendencję do tworzenia się zakrzepów lub żylaków. Podnosi ponadto poziom cholesterolu, co sprawia, że jest niewskazana w przypadku miażdżycy i innych chorób sercowo-naczyniowych.

Nie zaleca się stosowania żelatyny w przebiegu dny moczanowej, kamicy żółciowej oraz moczowej, a także przy występowaniu szczawianów w moczu lub schorzeń nerek. Co więcej, żelatyna nie jest pożądana w przypadku hemoroidów i przy przewlekłych zaparciach.

Żelatyna nie powinna być spożywana przez osoby ze skazą szczawiową, gdyż jest silnym tlenogenem. Kwas szczawiowy w niej zawarty może ponadto powodować zaburzenia równowagi wodno-solnej organizmu.

Bibliografia

• Kowalski Z. i in., Otrzymywanie białka niskotemperaturowego mocno żelującego (żelatyny) metodami chemicznymi, Chemik, 2011, 65, 10, 1085-1092.
• Wybór W. i in., Budowa i właściwości kolagenu oraz żelatyny, Polimery, 2000, 45 (1), 10-21.
• Gannon MC, Nuttall JA, Nuttall FQ. The metabolic response to ingested glycine. Am J Clin Nutr. 2002 Dec;76(6):1302-7.
• Rutkowski A. (ed.): Żelatyna. Właściwości - Technologia - Użytkowanie. Wydawnictwo APEKS 1999.